Geert Grote: mysticus en doener

Leven van Geert Grote is de eerste integrale Nederlandse vertaling van deze biografie van de vader van de Moderne Devotie, die Thomas van Kempen tussen 1434-1437 in het Latijn schreef. Na de wereldberoemde Imitatio Christi is dit waarschijnlijk Thomas’ belangrijkste boek.

Op 28 september vond de boekpresentatie plaats in het museum Geert Groote Huis te Deventer. Ron König, burgemeester van Deventer, nam het eerste exemplaar in ontvangst. De vertaler, Frank De Roo, hield een lezing met als thema ‘Geert Grote: mysticus en doener’. Hier lees je daarvan de samenvatting.

Een mystieke ervaring

Over de mystieke ervaring waardoor hij werd bekeerd, heeft Geert Grote weinig verteld. Dat heeft hij ook met vele heiligen gemeen. Die ervaringen zijn immers moeilijk onder woorden te brengen; ze zijn te ongewoon, te heilig en te intiem. Dat hij ook een mysticus was, is hierdoor bij weinig mensen bekend. Maar net zoals de apostel Paulus, of de Heilige Norbertus van Gennep, werd ook Geert Grote bekeerd door een mystieke ervaring. Dit gebeurde toen hij ongeveer 33 was, tijdens een ernstige ziekte, die hem de dood in de ogen deed kijken.

Na de mystieke ervaring volgen de daden. Hij verbetert eerst zichzelf. Hij doet afstand van zijn carrière als jurist en kanunnik. Hij schenkt zelfs zijn eigen huis aan vrome vrouwen, en sticht zo de Zusters van het Gemene Leven.

Hij krijgt de kans om enkele jaren in een kartuizer klooster te verblijven. Daar heeft hij zacht gezegd goed gebruik gemaakt van de bibliotheek. Dit is een constante in zijn leven: hij is een buitengewoon student en blijft altijd leren. Het is ook hierdoor dat hij zich volgens Thomas van Kempen onderscheidt, en ‘uitsteekt boven de anderen: omdat hij ten volste onderricht [is] in de hemelse leer.’

Grote als prediker

Grote laat zich tot diaken wijden om te kunnen prediken, en zo toch enkele anderen te kunnen redden. Slechts weinige heiligen hebben het hem voorgedaan; de bekendste is Franciscus van Assisi, die ook nooit een hogere rang heeft aanvaard dan diaken. De Heilige Franciscus, die ook een boetekleed droeg, was wellicht een voorbeeld voor hem. Al onze idealen en ambities ontlenen wij immers (bewust of onbewust) aan de imitatie van anderen – aldus René Girard.

En hij wordt een buitengewone prediker. Hij preekt ook niet slechts door zijn woorden, maar ‘door het voorbeeld van zijn heilige levenswandel’. Hij slaagt erin velen op te tillen tot een hoger niveau. Sommigen willen hem ook persoonlijk volgen en worden zijn helpers. Eerder heeft hij al de Zusters van het Gemene Leven gesticht door hen zijn huis te schenken, en nu ligt hij ook aan de basis van de Broeders van het Gemene Leven. Hun voorbeeld is de vroege Kerk: met een gemeenschappelijk bezit, maar zonder geloften.

Deze gemeenschappen waren volstrekt nieuw, aangezien ze allerminst conformeerden aan de kerkelijke structuren. Ze vormen een tussenweg tussen kerk en wereld. Ze werden lange tijd gedoogd, mede dankzij hun kloosterlijke tak en door hun boekcultuur en zorg voor de schoolgaande jeugd hebben ze gedurende eeuwen een grote rol kunnen spelen in de maatschappij.

De mysticus als werker

Geert Grote vertaalde ook een paar boeken van Ruusbroec (uit het Middelnederlands in het Latijn). Hij bezocht Ruusbroec ook in Groenendaal (bij Brussel). Ruusbroec is een van de grootste mystici die de mensheid ooit heeft gekend. “Schouwen en staren, rusten en genieten, in de ontledigde, ontbeelde geest, in de onbegrijpelijke zaligheid van de geest…” De liefhebber van Ruusbroecs boeken, zoals Geert Grote, moet zelf wel een mysticus zijn. Niettemin blijven ook voor Ruusbroec de goede werken fundamenteel. Schouwen en werken horen dus samen te gaan. En als we vandaag tot een conclusie moeten komen, mag het dit wel zijn: de mysticus moet ook een werker zijn.

De mysticus moet ook een werker zijn

Dat zien we ook goed verwezenlijkt in Geert Grote. Hij blijft altijd onverdroten werken. Wanneer de Kerk hem een preekverbod oplegt – vanwege zijn prediking tegen priesters met een bijzit – besteedt hij zich des te meer aan persoonlijke adviezen. Hij vertaalt ook nog de getijden uit het Latijn in het Middelnederlands. Deze vertalingen blijken de grootste bestseller van de eeuw.

Na zijn leven

Na zijn dood bloeit zijn werk verder. Zijn leerlingen beginnen overeenkomstig zijn wens ook een klooster. Al snel volgen nog meer kloosters en deze beginnen een samenwerkingsverband: het ‘kapittel van Windesheim’. Tachtig jaar na zijn dood telde dit kapittel meer dan tachtig kloosters, en waren er meer dan vijftig gemeenschappen van Broeders van het Gemene Leven, in binnen- en buitenland (dit dan nog zonder de vele Zusterhuizen te tellen). Samen hebben zij een ontzaglijke invloed gehad op de cultuur in Europa.

Publiek aan het woord

Achteraf kwamen er ook vragen uit het publiek. Hoe zit het met de andere levensbeschrijvingen van Geert Grote? Deze worden chronologisch besproken in de inleiding, op een manier die interessant is voor beginners én gevorderden. Hoe is Thomas’ Latijnse taalgebruik? In dit boek haalt Thomas zijn mooiste klassieke Latijn boven. Men kan de Latijnse tekst ook zelf opzoeken met behulp van de bronvermelding achterin het boek. Tot slot bleek uit reacties tevredenheid, dat de mystieke kant van Geert Grote werd belicht, omdat dit gegeven inderdaad minder bekend is.