Menu

None

Irritante goedheid

Is genade misschien te zeer een inbreuk op het idee van de mens die deugt?

Elke week publiceert Theologie.nl een actuele theologische blog, geschreven door richtinggevende theologen. Deze week: Sake Stoppels over genade als easy way out of juist als groot goed in onze prestatiesamenleving?

“Weet je wat mij misschien toch uiteindelijk irriteert in de christelijke theologie? De rol van genade. Dat er uiteindelijk altijd a get out of jail free card is. Uiteindelijk kan toch de zondaar die aan het kruis hangt met Jezus op het laatste moment nog even zeggen: ‘Nou, ik geloof het uiteindelijk toch wel’. En dan okay, het is dan toch allemaal goed, zand er over. Dat irriteert me eigenlijk mateloos.” (De Ongelooflijke Podcast van 1 mei jl.)

Aan het woord is Rutger Bregman. Onder leiding van journalist David Boogerd spreekt hij met Beatrice de Graaf over zijn jongste boek Wat maakt een verzetsheld? Hoewel de meeste mensen deugen, worden ze lang niet allemaal helden, en zeker geen verzetshelden.

Wat maakt dat iemand wel een held wordt? Die fascinerende vraag pakt Bregman op in zijn boekje en dat was ook de aanleiding om hem opnieuw uit te nodigen voor de genoemde podcastserie. Ik laat dat boek nu rusten en concentreer me op de cri de coeur van Bregman hierboven en het gesprek dat daarop volgt.

Gemakkelijk of moeilijk?

Beatrice de Graaf reageert er met grote verbazing op: “Waarom vind je het te gemakkelijk dat iemand die zich zo diep, diep, diep heeft ingegraven in zijn schuttersputje van zijn eigen gelijk en zijn eigen misdrijven, dan zegt ‘ik meen het echt’? Waarom vind je dat irritant? Het is juist het moeilijkste wat er is!”

Voor Bregman is het te gemakkelijk, te zeer een excuus. Het kan een aflaat zijn, het gaat er om dat je een goed mens bent. Daarop reageert de Graaf met de opmerking dat je doorleefd tot de conclusie kunt komen dat je helemaal geen goed mens bent en dat je die genade nodig hebt. Bregman vindt die optie verleidelijk, een escape, maar voor de Graaf is die erkenning juist extreem moedig.

Het is oneerlijk

Verderop in het gesprek refereert de Graaf aan de gelijkenis van de werkers in de wijngaard die allemaal hetzelfde loon ontvangen (Matteüs 20). Haar kinderen vinden dat gemeen en Bregman beaamt dat: “Kinderen hebben gelijk, ze hebben vaak een heel zuivere intuïtie.”

Het is inderdaad een uiterst irritant verhaal, nog eens versterkt doordat de eigenaar de laatkomers als eersten uitbetaalt. Als hij gewoon bij de werkers van het eerste uur was begonnen, waren die in ieder geval nog tevreden met hun verdiende loon naar huis gegaan en hadden ze misschien niet eens gehoord dat de later werkers hetzelfde bedrag hadden gekregen. Nu tergt hij hen door ze als laatsten uit te betalen.

Goedheid en royaalheid kunnen ons te machtig worden. Ik denk dan ook aan Jona onder die wonderlijke boom, daar bij Ninevé. Hij ergert zich kapot aan de goedheid van God. “Ik wist het wel: U bent een God die genadig is en liefdevol, geduldig en trouw, en tot vergeving bereid.” Kees de Korte heeft er een prachtige tekening bij gemaakt in zijn Kijkbijbel: Jona met een rood aangelopen hoofd onder zijn verdord wonderboompje. Dat is niet alleen vanwege de hitte, Jona windt zich ook op over een God die niet deugt.

Goedkope genade

Bregman erkent zeker het goede van vergeving en genade in onze samenleving, maar wat maakt dat hij toch vooral geïrriteerd is? Is dat enkel ‘goedkope genade’ (Bonhoeffer) of spoort het ook niet met zijn idee van de deugdzame mens? Je zou zeggen dat goedheid, royaalheid en genade juist bij Bregman in goede aarde zouden vallen. Het zijn immers zaken die deugen. Of wijst genade juist te veel op het niet deugdzame van ons mensen en het breekbare en kwetsbare van onze goede intenties?

Is genade misschien te zeer een inbreuk op het idee van de mens die deugt?

Effectief altruïsme

Bregmans boekje over verzetshelden maakt deel uit van een breder project over ‘effectief altruïsme’. Dat is een beweging die altruïsme maximaal wil laten renderen: hoe kunnen we beter goed doen? Goede bedoelingen alleen zijn niet voldoende, we moeten ook (willen) kijken naar wat die goede intenties daadwerkelijk opleveren en uitwerken.

Hart en hoofd trekken samen op in deze nieuwe beweging. Genade is een prachtige expressie van altruïsme, zou je kunnen zeggen, maar ik vermoed dat dit element niet als object van onderzoek in de agenda van de beweging voorkomt. Ik zou er echter wel voor willen pleiten. Genade doet goed, zeker in onze prestatiesamenleving waarin we elkaar (ook onszelf!) genadeloos kunnen afrekenen op tekorten, fouten en gebrek aan likes.

Daarom een advies aan Bregman en zijn mede-onderzoekers: kijk binnen jullie onderzoeksprogramma ook eens goed naar het fenomeen ‘genade’. Grote kans dat jullie je gaan verbazen over het prachtige rendement van dit eeuwenoude product.

Andere Theologenblogs

“Weet je wat mij misschien toch uiteindelijk irriteert in de christelijke theologie? De rol van genade. Dat er uiteindelijk altijd a get out of deal jail free card is.”

Wat maakt een verzetsheld?

In normale tijden heeft een land maar weinig helden nodig. Maar wat als de tijden niet normaal zijn? Dit is het verhaal van Arnold Douwes, een van de grootste verzetsstrijders van Nederland. Rutger Bregman is historicus en schrijver van bestsellers als Gratis geld voor iedereen (2014) en De meeste mensen deugen (2019).

wat maakt een verzetsheld

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken