Het diepste woord

De weg naar Paasmorgen leidt langs Goede Vrijdag. Luther schreef dat schuld zwaarder weegt dan pijn en zonde zwaarder dan dood. Dat vol te houden na een pandemiejaar waarin we wereldwijd veel pijn en dood gezien hebben, is geen kleinigheid. Het blijft de scandaleuze kern van het kruisevangelie. Maar juist deze kern ziet wijd.

Door Eelco van der Veer

Een oud lied (melodie Psalm 42) begint met de regel: “Jezus, uw verzoenend sterven blijft het rustpunt van mijn hart”. Mijn pake (opa) haalde die woorden aan toen zijn leven ten einde liep. Daarin klopte het hart van zijn geloof. Sindsdien zingen ze af en toe bij me naar binnen. Ze vertolken iets van dat ene kruiswoord uit Johannes: het is volbracht. Voltooid verleden tijd. Het werk waarop de eeuwen hebben gewacht, alles wat sinds mensenheugenis over ons geschreven is, het is volbracht. We mogen erin rusten. Ons anker mag er voor eeuwig in hechten. Verzoening is geschied, de verbroken relatie tussen God en de mens is in Christus hersteld, eens en voorgoed. Bij de vertolking van het diepste woord van het kruis midden in een mondiale crisis kan ik niet zonder het “extra nos” van deze objectieve toon, in het volle besef dat er ook andere tonen zijn.

Stemmen

Achter die liedregel zit een theologisch interpretatieraam dat we vaak typeren met “verzoening door voldoening”. Aan het kruis neemt Jezus het oordeel over ons leven op zich en ondergaat in onze plaats de straf, de last van Gods toorn. Wie zich afvraagt of dat nodig was, krijgt het antwoord van Anselmus: “U hebt nog niet bedacht hoe zwaar het gewicht van de zonde weegt”. Tegelijk zijn er dus ook andere stemmen, waarvan we geen kunnen missen want alleen in koor laat het kostbare kruis zich als een wonder Gods bezingen. Te denken valt aan de zogenoemde subjectieve benadering die in het spoor van Abaelardus het kruis als Gods ultieme liefdesdaad identificeert. Liefde zo groot dat ze de mens aanzet tot wederliefde. En onlangs vroeg iemand opnieuw aandacht voor de kosmisch-dramatische stem uit de Vroege Kerk. Zij bezingt Christus als de grote Overwinnaar die in het strijdperk van deze wereld het opneemt tegen de onheilsmachten en ons van de heerschappij van de duivel verlost. Elke stem peilt het menszijn weer op eigen wijze. Grofweg komen achtereenvolgens het zondaar-zijn, de mogelijkheid tot verandering en het slachtofferschap in beeld.

Skandalon

Me dunkt dat het schandalige van het kruis tegenwoordig bijzonder met de Anselmiaanse benadering te maken heeft. Menigeen, ook binnen de gemeente, voelt zich meer slachtoffer dan schuldig. Corona heeft dat versterkt. Het kyrie zal de afgelopen tijd vaker geklonken hebben dan het “wees mij zondaar genadig”. En als het kruis enkel nog Gods solidariteit met de mens uitdrukt, vloeien ons lijden en Gods medelijden zonder onderbreking in elkaar over. Maar waar blijft dan de crisis, waar blijft de mens als opstandige rebel, de mens die met Petrus uitroept “Ga weg van mij, want ik ben een zondig mens”? Er staat wat op het spel, het evangelie kraakt harde noten over de mens. Zonder verzoening geen definitieve verlossing. Voordat de dood het veld kan ruimen moet eerst de zonde worden weggedragen. De weg naar Paasmorgen leidt langs Goede Vrijdag. Of om met een beeld van Jan Koopmans te spreken: de inbrekers (zonde en dood) worden in dezelfde volgorde uitgeworpen waarlangs ze  de schepping binnenkwamen. En Luther schreef dat schuld zwaarder weegt dan pijn en zonde zwaarder dan dood. Dat vol te houden na een pandemiejaar waarin we wereldwijd veel pijn en dood gezien hebben, is geen kleinigheid. Het blijft de scandaleuze kern van het kruisevangelie. Maar juist deze kern ziet wijd. In die ene stem van Christus als het Lam Gods dat de zonden der wereld wegneemt, mogen alle andere stemmen worden meegedacht. Een brede waaier van heil, heling en verandering ontvouwt zich dan. Maar beginnen én eindigen doet het steeds weer met die Ene voor ons, die Ene in onze plaats.    

Kwatrijn 
Ik ben aan ’t eind van mijn humaan latijn,
Er is geen troost in bloem- of zonfestijn. 
Er is behoud voor arme mensenzielen 
In Christus’ kruis… en heel de rest is schijn. 

 Fedde Schurer (vertaling Anne Wadman) 

Eelco van der Veer is predikant van de Protestantse Gemeente Ferwerd.