5. Nederigheid, stoutmoedigheid en vurigheid
Citaten uit en bespiegelingen bij Paus Franciscus’ Gaudete et exsultate.
Elsbeth Greven
Vorig jaar publiceerde paus Franciscus zijn pauselijke brief aan de Kerk, Gaudete et exsultate. In het Nederlands heet deze publicatie Wees blij en juich.[1]Het is een tekst die gaat ‘over de roeping tot heiligheid in de hedendaagse wereld’. Het boek(je) van Franciscus beslaat 82 pagina’s, verdeeld over vijf hoofdstukken. Elk hoofdstuk bestaat uit enkele paragrafen die onderverdeeld zijn in genummerde subparagrafen, meestal alinea’s van circa 10 regels. Kleine stukjes tekst dus iedere keer.
Wat probeert Franciscus ons, mij, te zeggen met zijn tekst? Welke passages raken mij? Ik noem er hier weer enkele, genomen uit het vierde hoofdstuk, Tekenen van heiligheid in deze tijd. Vier hieraan voorgaande blogs van mijn hand over Franciscus’ tekst verschenen eerder op Theoblogie. Ik lees deze tekst van Franciscus samen met leden van de GCL (Gemeenschap Christelijk Leven), een ignatiaanse beweging waarvoor de Geestelijke Oefeningen van de H. Ignatius van Loyola een inspiratiebron vormen.
Aan het begin van dit hoofdstuk waarschuwt Paus Franciscus ons voor een aantal risico’s die zich voordoen in onze hedendaagse cultuur, namelijk ‘een sterk gevoel van angst dat ons verwart en verzwakt, negativiteit en droefheid, een gemakkelijke, consumptiegerichte en egoïstische lusteloosheid, individualisme en valse vormen van spiritualiteit zonder godsontmoeting’. Hoe houden wij ons staande in deze wereld? Franciscus noemt om te beginnen doorzettingsvermogen, geduld en zachtmoedigheid, gevolgd door nederigheid, vreugde en humor, stoutmoedigheid, en eindigend met gemeenschapsleven en onophoudelijk gebed.
116. ‘De innerlijke kracht van de genade behoedt ons voor het meeslepend geweld van het sociale leven want genade verzacht de ijdelheid en maakt zachtmoedigheid van het hart mogelijk. Heiligen verliezen geen energie in het klagen van fouten over anderen. Zij kunnen zwijgen over de tekorten van hun medemensen’.
Een ieder zal wel kunnen bevestigen hoe weldadig het is wanneer je een zachtmoedig mens treft, al is het maar voor even, vaak maakt dat je dag goed. Een fijne collega bij de koffieautomaat die je even spreekt, een vriend of vriendin bij wie je je veilig voelt, een persoon die een luisterend oor biedt en waarvan je weet dat die niet alles doorvertelt, iemand die veel kan incasseren, een leidinggevende die open staat voor jouw ideeën, een vriendelijke blik van degene achter je bij de kassa als het allemaal niet zo snel gaat …
118. ‘De heiligheid die God zijn Kerk schenkt, komt tot ons door de vernedering van zijn Zoon. Dat is de weg! Vernedering doet je gelijken op Jezus’.
Volgens Franciscus kan ‘nederigheid alleen doorheen vernederingen in het hart gedijen’. Blijkbaar kun je door alleen zelf vernederingen te ervaren, groeien naar nederigheid. Lastig in ons huidig tijdgewricht! Maar nederigheid is gelukkig geen doel op zich en evenmin is het een vorm van masochisme, aldus Franciscus. Het is de nederigheid die Jezus toonde en die zich uitte in het doen van de wil van zijn Vader, plaatsmakend voor Hem, en daarmee een voorbeeld stellend voor ons. Misschien lukt dit nog het meest op een gezonde manier door je eigenbelang opzij te zetten, bevrijd te worden van jezelf en je egocentrisme, soms iets op te offeren waar je zelf gelukkiger(er) van wordt en de ander als gevolg daarvan ook. Het is, zegt Franciscus, ook een genade die we moeten vragen.
124. ‘Waar Jezus langs kwam verheugde de hele menigte zich (Lc 13,17). Na zijn verrijzenis heerste er grote vreugde’ (Hnd 8,8) overal waar de apostelen kwamen’.
125. ‘Er zijn moeilijke momenten van kruis en lijden, maar niets kan deze bovennatuurlijke vreugde vernietigen … Die vreugde brengt een diepe zekerheid, een serene hoop en een geestelijke vervulling die de wereld niet kan begrijpen of waarderen’.
Gelukkig is het christelijk leven gericht op vreugde. Het is een vreugde die niemand je ooit kan ontnemen, zo citeert Franciscus de evangelist Johannes, en het is een vreugde die niet kortstondig is, maar die blijft of zal terugkeren. Zij wordt ook gedeeld met anderen, en versterkt en verbreidt zo zichzelf. En niet te vergeten, zo benadrukt de paus, gaat christelijke vreugde gepaard met een gevoel voor humor! Hij raadt een gebed van Thomas More aan: ‘ … Geef ons zin voor humor, Heer, en de genade om de scherts te verstaan, opdat wij op aarde wat geluk kennen en er geven aan anderen. Amen’.
129. ‘Heiligheid is ook parresía: ze is stoutmoedig, een stimulans om te evangeliseren en zo een stempel te drukken op deze wereld. Om dit mogelijk te maken, komt Jezus zelf naar ons toe en zegt ons opnieuw, sereen maar krachtig: ‘’Wees niet bang’’ (Mc 6,50)’.
132. ‘Parresía is een zegel van de Geest, een kenmerk van de authenticiteit van de verkondiging. Ze is vreugdevolle vastberadenheid …’
Hier springt zondermeer een vonk over. Franciscus’ woorden nodigen uit tot moed, tot enthousiasme, tot meer lef, tot bevrijding, tot verder durven gaan, naar diepere wateren, en vooral: naar de periferie, ‘waar de mensheid het meest gewond is’. De Heilige Geest zet ons hiertoe aan. God is altijd nieuw en is de ‘God-bij-verrassing’, die ons kan behoeden voor sleur, traagheid, gemakzucht en gewenning.
145. ‘Een gemeenschap die de kleine details van liefde koestert, waar de leden voor elkaar zorgen … is een plaats waar de verrezen Heer aanwezig is, die deze gemeenschap volgens het plan van de Vader heiligt’.
Het is fijn dat Franciscus aandacht schenkt aan details, de dagdagelijkse dingen, een klein gebaar, oog hebben voor elkaar. Het gemeenschapsleven leeft daarvan, of het nu in het gezin is, in een parochie of in een religieuze gemeenschap. Franciscus wijst eerder al op Jezus die aan zijn leerlingen vroeg om op de details te letten, zoals tijdens een feest toen de wijn opraakte en het detail van een ontbrekend schaap.
147. ‘Ik geloof niet in heiligheid zonder gebed, ook al hoeft dat gebed niet lang te duren of intense gevoelens met zich mee te brengen’.
Heiligheid bestaat uit ‘een gewone openheid voor het transcendente
die in gebed en aanbidding tot uitdrukking komt’. Er is, zegt Franciscus,
altijd nood aan communicatie met God en er zijn ook altijd momenten nodig die we
alleen met God doorbrengen, zo mogelijk in stilte. Maar deze ‘biddende stilte’
betekent geen vlucht of je afsluiten van de buitenwereld. Mooi vind ik wat
Franciscus schrijft over de geschiedenis en het geheugen in het gebed. De
herinnering is een wezenlijk onderdeel van ons bidden. God wil aanwezig zijn in
onze geschiedenis en ons het Verbond doen herinneren dat Hij met ons sloot. Ons
terugkijken in gebed, en misschien geldt dit des te sterker voor ouderen, kan
dankbaarheid en troost oproepen en herinneringen kunnen sterk voedend zijn. Zeker
waar de herinnering onze verbondenheid met Christus – en de daarmee
samenhangende vreugde – laat zien en waardoor zij met behulp van dit
levensgebed steeds opnieuw ervaren kan worden.
Elsbeth Greven is psycholoog en uitgever op het gebied
van psychologie, religie en theologie.
[1] Gaudete et exsultate (Wees blij en juich). Over de roeping tot heiligheid in de hedendaagse wereld. Apostolische exhortatie van paus Franciscus, 2018, Libreria Editrice Vaticana. Ik gebruik de Vlaamse vertaling van de Bisschoppenconferentie van België, uitgegeven door Licap Halewijn. Er is tevens een Nederlandse uitgave beschikbaar, waarbij ook andere teksten zijn toegevoegd.
Andere delen in de serie
Eerste blog zie hier:
https://www.theoblogie.nl/gelukkig-die-zuiver-van-hart-zijn-want-zij-zullen-god-zien/
Tweede blog zie hier:
https://www.theoblogie.nl/de-oproep-van-paus-franciscus-om-heiligheid-opnieuw-te-laten-klinken/
Derde blog zie hier:
https://www.theoblogie.nl/3-paus-franciscus-gnosticisme-als-vijand-van-heiligheid/
Vierde blog zie hier:
https://www.theoblogie.nl/gelukkig-die-zuiver-van-hart-zijn-want-zij-zullen-god-zien/
Eten met Franciscus
Eten met Franciscus is het unieke boek van Roberto Alborghetti over Paus Franciscus’ bijzondere relatie met voedsel en eten. Na zijn studie Voedingsmiddelentechnologie is Jorge Bergoglio een ander pad ingeslagen, maar eten is voor hem nog steeds dé manier om relaties te bouwen, om herinneringen en cultuur over te dragen en om bewust met de schepping om te gaan. Eten met Franciscus van Alborghetti is dan ook meer dan een verzameling van de favoriete recepten én specialiteiten van Paus Franciscus, het is ook het verhaal van zijn leven, zijn memoires en visie. Spiritualiteit, vriendschap en gastronomie komen samen in dit persoonlijke kookboek.
