Menu

None

Paastheologie is ongehoord!

Maandag is de dag van de Theologenblog; een actuele blog uit de pen van een richtinggevend theoloog. Deze week is dat Thomas Quartier, die schrijft over Pasen vieren ten tijde van oorlog in Oekraïne.

Thomas Quartier

(foto: Dick Maes Broekema)

“Paastheologie is juist dit jaar belangrijk, nu het eigenlijk ongepast voelt.”

Pasen is de derde keer op rij anders dan gewoon. De afgelopen twee jaar mochten er amper mensen aanwezig zijn bij de liturgische vieringen. Dit jaar mag dat wel. Maar is het niet ongehoord om een boodschap van blijdschap te brengen wanneer de wereld in brand staat? Het moedigt mij als theoloog juist aan om voor de ongehoorde boodschap te gaan. Paastheologie ís ongehoord – laten we er alles aan doen dat te veranderen!

Ervaring

In onze abdij hebben we, zoals op ontelbaar veel andere plekken, liturgisch meegeleefd met de Bijbel. De driedaagse van Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag horen bij de meest intense periodes van het hele jaar. Het is een primaire theologische ervaring om de afscheidsmaaltijd, vol met goede bedoelingen, het verraad, het geweld en het lijden, en dan de grafrust te vieren.

Is de primaire theologische ervaring dan negatief, neerslachtig of fatalistisch?

Let wel, dat is meer dan alleen maar herdenken of naspelen. Want de rituelen van die dagen laten werkelijkheid worden wat ten grondslag ligt aan ieder leven: de tegenstellingen, de teleurstelling en de overgave. Dat was dit jaar allesbehalve gemakkelijk. Want niet ver weg van ons gaan mensen letterlijk levend de grafkelder in. Op allerlei plekken leidt verraad door hen die ook ooit de beste bedoelingen hebben gehad, tot diepe ellende.

Is de primaire theologische ervaring dan negatief, neerslachtig en fatalistisch? Dat gevoel zou je kunnen krijgen. Maar voor mij hoorde er toch een gevoel van betrokkenheid bij. Je kunt het lijden niet uit de weg gaan, zeker niet wanneer je op afstand zit, en van die afstand is het gemakkelijk praten. Toch verandert het rituele handelen je machteloosheid in compassie.

Boodschap

Het ongehoorde gebeurde ook dit jaar in de Paasnacht. Wanneer de kaars aan het paasvuur werd ontstoken, en in processie in het donker gedragen werd: ‘Lumen Christi’ – het licht van Christus. Het enige gepaste antwoord luidde: ‘Deo gratias’ – God zij dank. Je kunt dit als goedkope troost afdoen. Wat als het niet licht werd zodra je de Paaskaars weer had gedoofd en je leven duister bleef?

Niemand heeft controle over wat een religieuze boodschap doet – ook zij die theologische ervaring voor hun eigen plannen willen misbruiken hebben dat niet

Ook als theoloog heb ik daar geen antwoord op. Wel is het wonderbaarlijk dat veel mensen juist in situaties van verdriet dit soort rituele momenten opbeurend en heilig vinden. In Oekraïne wordt in veel kerken uitbundig Pasen gevierd. Ook in Rusland gebeurt dat, maar wacht even: blijkt daar niet juist dat een religieuze boodschap die vanuit de binnenkant stralend lijkt te zijn, juist helemaal blind kan maken? Dat heb je niet in de hand, helaas.

Maar ook degenen die de theologische ervaring voor hun eigen plannen proberen te misbruiken, hebben dat niet. Een theologische boodschap kan altijd verstikt worden door ideologie. De taak van de theoloog – in de rituelen en ook achter de schrijftafel of het spreekgestoelte – is om dat te voorkomen. Daar hoort bij dat je de ongehoorde boodschap van het leven ook in de grootste bedreiging durft uit te dragen.

Betrokkenheid

Voor een Paastheologie is het niet genoeg om op een professionele manier uitleg te geven. Een verantwoorde analyse volstaat niet om die boodschap in leven te houden. Nee, je moet als theoloog zelf opstaan tegen lijden en dood en in je eigen innerlijk altijd weer idealen laten oplichten die je met anderen kunt delen. Daarvoor gebruik je professionaliteit en analyse, maar je begint met de betrokkenheid.

Wat Petrus zegt kan echt niet door de beugel: “Jezus is door God tot leven gewekt, daarvan getuigen wij allen.” (Handelingen 2:32)

Op Tweede Paasdag zijn de apostelen in zo’n situatie, en in de lezingen die dan in de liturgie klinken, komt dat meer dan duidelijk naar voren. De Hogepriesters doen er alles aan om de ongehoorde boodschap teniet te doen en zetten de bewakers aan tot ideologie: ”Zeg maar: “Zijn leerlingen zijn ’s nachts gekomen en hebben Hem heimelijk weggehaald terwijl wij sliepen.” En mocht dit de gouverneur ter ore komen, dan zullen wij hem wel bepraten en ervoor zorgen dat jullie buiten schot blijven.” En ze lijken succes te hebben: “Ze namen het geld aan en deden zoals hun was opgedragen. En tot op de dag van vandaag doet dit verhaal onder de Joden de ronde.” (Matteüs 28:13-14)

Maar uiteindelijk kunnen ze de Paastheologie niet verstikken, zo horen we over de apostelen: ”Daarop trad Petrus naar voren, samen met de elf andere apostelen, verhief zijn stem en sprak de menigte toe.” (Handelingen 2:14) Wat hij dan zegt, kan absoluut niet door de beugel: ”Jezus is door God tot leven gewekt, daarvan getuigen wij allen.” (Handelingen 2:32) Toch blijven mensen spreken van Pasen, welke verhalen ook de ronde mogen doen.

Getuigenis

Getuigenis is dan ook het beslissende woord. Niet alleen binnen je eigen kring of kerk, maar vanuit een ervaring die ieder mens kan hebben: een contrastervaring – met een woord van Schillebeeckx. De ervaring dat er licht in het donker komt, dat het leven zegeviert, is van alle tijden. De taak van de theoloog is dan ook om vanuit de ervaring andere mensen door zijn of haar uitleg de link naar een van de meest ongehoorde en meest wonderbaarlijke verhalen uit de mensheidsgeschiedenis te helpen maken.

Paastheologie is juist dit jaar belangrijk, nu het eigenlijk ongepast voelt.

Ook in de passage uit Handelingen doet Petrus aan die uitleg: hij refereert aan de profeet Joël, koning David en de psalmist. Maar dat alles komt voort uit de bezieling van zijn primaire Paaservaring, ook al was zijn eigen situatie zeker niet rooskleurig.
Een ongehoorde theologische boodschap kan altijd klinken wanneer ze voorkomt uit een primaire theologische ervaring. Die spoort vaak niet met de werkelijkheid zoals je die op dat moment waarneemt, maar ze kan wel de wereld veranderen. Daarom is Paastheologie juist dit jaar belangrijk, nu het eigenlijk ongepast voelt.

Hier is idealisme voor nodig – niet alleen van christenen en zeker niet alleen van academische theologen. Iedereen moet een Paastheoloog zijn. Zijn er schijnbaar geen mensen die naar je luisteren zoals vorig jaar? Ga toch maar door, want een verhaal dat van binnen naar buiten komt, weet mensen te raken. Wanneer we de komende week in ons klooster Pasen blijven vieren vertrouw ik erop dat ik mijn bescheiden theologische stem in dienst kan stellen van het leven. Halleluja!

Pasen is de derde keer op een rij anders dan gewoon. De afgelopen twee jaar mochten er amper mensen aanwezig zijn bij de liturgische vieringen. Dit jaar mag dat wel. Maar is het niet ongehoord om een boodschap van blijdschap te brengen wanneer de wereld in brand staat? Het moedigt Mmij als theoloog moedigt dat juist aan om voor de ongehoorde boodschap te gaan. Paastheologie ís ongehoord – laten we er alles aan doen dat te veranderen!

Stabiliteit, regelmaat, stilte, liefde, deemoed, contemplatie en eeuwigheid. Dat zijn de zeven waarden uit het kloosterleven die centraal staan in de verhalen van deze nieuwe bundel van Thomas Quartier. Het is zijn eerste boek als theoloog des vaderlands. En hij gaat hierin terug naar zijn diepste wortels, want deze bevlogen monnik is op de eerste plaats benedictijn die leeft met de Regel van Benedictus.

blijven thomas quartier

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken