Publiek theologisch zelfexperiment

Vaak hoor je dat er te weinig aandacht in de publiciteit is voor theologie . Tegelijkertijd is ‘public theology’ een eigen tak van sport aan het worden. Als Theoloog des Vaderlands onderga je dat aan den lijve – letterlijk want je staat ineens als persoon ter beschikking van media en andere fora. Een theologisch zelfexperiment dat een nieuw licht kan werpen op wat het betekent publiek theologisch vragen te stellen.

Mediagolf

Na mijn eerste weken als Theoloog des Vaderlands gaat de golf van media-activiteiten nog steeds onverminderd door. Al had ik verwacht dat er wel wat aandacht voor zou zijn en al ben ik best wat gewend uit eerdere projecten, verbaast het mij – eerlijk gezegd – hoe groot en divers de belangstelling voor een theoloog in het seculiere Nederland – en zelfs in Duitsland en België – is. Is onze samenleving stiekem toch minder seculier? Is er een verborgen hunker naar een herkenbare publiek theologische stem?

Publieke theologie kan niet anders dan een dialoog zijn, en zoals bij elke goede dialoog moet je er op een authentieke manier instappen

Het verbaast me des te meer, omdat ik als monastiek theoloog in een traditie van niet-weten sta, en dat ook al in tig interviews heb gezegd. Wie heeft daar nou iets aan? Die laatste vraag heeft niet zozeer met mezelf, mijn twijfels en vragen te maken, maar eerder met de vraag wat publiek theoloog-zijn eigenlijk betekent. Het valt namelijk lang niet altijd mee om een taal te vinden die in een seculiere context begrepen kan worden en die tegelijk ook herkenbaar is voor gelovigen die bij dezelfde traditie horen. Mijn eerste ervaring is dat je als theoloog, wil je de dialoog aangaan, vooral jezelf moet blijven.

Dialoog

Wanneer Edward Schillebeeckx ‘mensen als verhaal van God’ ziet, ben je dat als theoloog altijd ook zelf. Uiteraard in dialoog met anderen in verleden, heden en toekomst. Publieke theologie kan niet anders dan een dialoog zijn, en zoals bij elke goede dialoog moet je er op een authentieke manier instappen.

Voor mij betekent dat geen dingen te verkondigen die ik mijn strot niet uit krijg, en geen vragen te verzwijgen die ik heb. Wanneer je dat consequent doet, merken mensen dat op en gaan ze het gesprek met je aan. Ook wanneer ze hun eigen waarheden niet uit je mond horen, en ook wanneer je vragen stelt waar ze zelf spontaan niet mee zitten. Natuurlijk doe je dat als theoloog niet zomaar naar eigen goeddunken. Je hebt iets in te brengen in de dialoog. Mijns inzien heb je als ‘huiswerk’ daarvoor drie dingen te doen.

Wat de theoloog onderscheidt, is het ultieme perspectief dat altijd meeklinkt, hoe onwetend hun uitspraken ook mogen zijn

Ten eerste moet je grondig bij de bronnen te rade gaan die aan je theologiseren ten grondslag liggen: Schrift, traditie en je theologische voorouders. Ten tweede moet je op een systematische manier verkennen wat er speelt. Welke geleefde religie kom je tegen? Wat zijn de thema’s die mensen bewegen en waar je als theoloog aan bij kan dragen? Ten derde moet je je blik op de toekomst richten en een verantwoorde visie ontwikkelen. Wat is het visioen van een betere wereld waar je als theoloog voor staat?

Deze drie taken zijn natuurlijk niet exclusief voor theologen gereserveerd. Ook filosofen en andere intellectuelen stellen dit soort vragen. Wat de theoloog onderscheidt, is het ultieme perspectief dat altijd meeklinkt, hoe onwetend hun uitspraken ook mogen zijn. En dat je er als persoon, hoe je het ook wendt of keert, bij betrokken bent.

Vragen

Theologie betekent letterlijk ‘spreken over God’. Welnu, dat slaat wat mij betreft niet zozeer op het gebruik van het woord ‘God’. Eerder voor een steeds verder articuleren van de zoektocht naar het open einde van elk menselijk verlangen – midden in de weerbarstigheden van de wereld, de ‘contrastervaring’ om nog een keer Schillebeeckx te citeren.

Je hebt je gereedschapskist van teksten en symbolen uit je traditie bij je, maar in een dialoog dring je die je gesprekspartners niet op. Eerder ga je luisteren naar de ultieme zoektocht in de verhalen van de mensen die je tegenkomt. Met hen deel je je eigen zoektocht. Ik ervaar dat zelf als heel bemoedigend, en heb de afgelopen weken nog meer dan daarvoor mogen merken dat anderen dat op hun beurt ook bemoedigend vinden.

Publieke theologie is ‘work in progress’

Wanneer op het einde van dit jaar als resultaat van mijn theologisch zelfexperiment overblijft dat het mijzelf en anderen heeft bemoedigd om vanuit hun eigen zoektocht naar zin – naar ‘God’ – vragen te stellen die ze anders wellicht niet konden of durfden stellen, zou ik dat een positief resultaat vinden.
Wanneer ik zou moeten concluderen dat er waarheden als gesloten antwoorden verschenen die voor mijzelf eerder een open horizon zijn, zou me dat aan het twijfelen brengen.
Wanneer vragen gesteld zouden worden die er niet toe doen, zou ik opnieuw moeten beginnen, alleen dan natuurlijk niet meer als Theoloog des Vaderlands. We zullen het zien, publieke theologie is ‘work in progress’.

Uitdaging

Maar goed, we zijn net pas begonnen. Het zal een hele uitdaging zijn om in al die belangstelling in de loop van het jaar een discours te ontdekken dat verantwoord is: trouw aan de theologische traditie waarvoor ik wil staan, open voor de mensen die ik tegenkom, en eerlijk naar mezelf.

Ik realiseer me dat er alweer de volgende lijst met uitnodigingen op mijn bureau ligt waarvan ik spontaan moet beslissen of ik erop inga. Meestal wel, want het blijft een positief teken dat mensen het de moeite waard vinden een theoloog uitnodigen. En tegelijk bekruipt mij een gedachte: zouden die mensen ook bereid zijn tot zelfexperiment? Zouden ze hun eigen zoektocht, bemoedigd door ontmoeting en dialoog, voort kunnen zetten? Dat zou pas echt een mooi resultaat zijn.