Schepping: een inspiratie?

Maandag is de dag van de Theologenblog; een actuele blog uit de pen van een richtinggevend theoloog. Deze week is dat Herwi Rikhof, die schrijft over de herontdekking van de schepping en natuur, ten tijde van corona.

Herwi Rikhof

Roept ontzag en bewondering voor de schepping ook ontzag en bewondering op voor de Schepper?

Drie diensten springen er voor mij uit: drie liturgische vieringen in coronatijd. Nu waren bijna alle vieringen in die vreemde tijd apart, ongewoon en onwennig, maar deze springen eruit.

Een lege kerk

De mis op kerstavond in mijn eigen Cenakelkerk. Een lege kerk want wij hadden besloten om, uit solidariteit met al die anderen die vanwege de lockdown gesloten waren, geen gebruik te maken van de mogelijkheid toch dertig mensen toe te laten in de vieringen. Vier zangers, de dirigent en de organist, twee mensen achter de computers en camera’s voor de uitzending via YouTube, een misdienaar en verder een lege kerk.

Een ontroerende ervaring, want ik wist wie waar zat

Maar de mensen die de uitzending verzorgden waren op het briljante idee gekomen om rode waxinelichtjes op de plekken te zetten waar gewoonlijk de mensen zitten. Een ontroerende ervaring, want ik wist wie waar zat. Én, het was een prachtige illustratie van de meditatieve openingszang die we elk weekend gebeden hadden en die terugkwam in de eerste lezing: “Het volk dat in het donker wandelt zal een groot licht zien, een licht zal stralen over hen die wonen in het land van doodse duisternis.” Het grote licht gevormd door die kleine lichtjes.

Een leeg plein

De gebedsdienst op 27 maart 2020 vanuit Rome. Paus Franciscus alleen op de trappen van het Pietersplein in de stromende regen met het kruis uit de San Marcello bij de geopende deuren van de Sint Pieter. Een indrukwekkend herkenbare preek over de lezing uit het evangelie van Marcus over de storm op het meer.

“Wekenlang lijkt het avond. Dikke duisternis over onze pleinen, onze straten en onze steden, zij heeft ons leven overgenomen, zij vult alles met een oorverdovende stilte en een troosteloze leegte, die alles onderweg verlamt […] Zoals de leerlingen in het evangelie zijn wij verrast door een onverwacht opgekomen razende storm. We realiseren ons dat we allemaal in dezelfde boot zitten.”

Een haast lege kapel

De uitvaart van prins Philip in de kapel van Windsor Castle. Geen staatsbegrafenis, maar buiten toch de nodige pomp and circumstance. Binnen een mooi verstilde dienst met koormuziek die ik heb leren waarderen in mijn jaren in Oxford. Naast een tekst die je bij een uitvaart verwachten kunt – ‘Ik ben de verrijzenis’ uit het gesprek van Jezus met Martha bij het graf van Lazarus – ook een onverwachte tekst uit Jezus Sirach (43:11-26). Het is een tekst met een echo in psalm 104 en beide gaan over natuur en natuurkrachten.

Schepping

Als ik probeer te begrijpen waarom deze drie diensten er voor mij uitspringen, dan stuit ik op de elementen die behoren bij de schepping: donker-licht. Onwillekeurig klinkt dan de opening van Haydn’s Die Schöpfung mee, waar het koor zacht zingt dat het licht wordt, gevolgd door het orkest dat licht laat uitbarsten in een van de allergrootste fortissimi uit de klassieke muziek. Regen en storm.

De soms verbijsterende schoonheid van de schepping die verwijst naar de voortdurende zorg van de Schepper

Wanneer we op zondag dat verhaal uit Marcus lezen, lezen we het met een tekst uit Job (38:1,8-11) en wordt die storm op het meer als het ware de chaos van het niets. Wind, water, wolken. De soms verbijsterende schoonheid van de schepping die verwijst naar de voortdurende zorg van de Schepper: ‘gij opent uw hand zij worden verzadigd, neemt gij de adem weg, ze keren tot stof ’ (psalm 104:28-29).

Inspiratie?

Uit wat ik lees en hoor ben ik niet de enige die door de lockdown en de reisbeperkingen (weer) gevoelig geworden is voor elementen uit de natuur: voor de schepping. Ik weet dat die term ‘schepping’ vaak zonder de religieuze klank wordt gebruikt die het voor mij wel heeft. Precies dit gegeven zet mij aan het denken. Leidt de ervaring van de natuur tot een religieuze ervaring? Roept ontzag en bewondering voor de schepping ook ontzag en bewondering op voor de Schepper? Zijn die teksten uit Jezus Sirach en psalm 104 zo vanzelfsprekend als ze klinken?

Die vragen maken duidelijk dat er geen eenvoudig ja of nee antwoord gegeven kan worden. Voor sommigen zal er geen doorverwijzing zijn, voor anderen wel. Maar zelfs als er sprake is van een doorverwijzing, dan is dat niet automatisch en misschien belangrijker: niet eenvoudigweg.

De jezuïet Gerald Manly Hopkins (1844-1884) – een van de grootste Engelse dichters – beschrijft in een sonnet prachtig en profetisch de hachelijke situatie waarin we ons bevinden, en geeft ook een verrassend diepzinnig uitzicht.

God’s grandeurdoor Gerald Manly Hopkins

The world is charged with the grandeur of God.It will flame out, like shining from shook foil;It gathers to a greatness, like the ooze of oilCrushed. Why do men then now not reck his rod?

Generations have trod, have trod, have trod;And all is seared with trade; bleared, smeared with toil;And wears man’s smudge and shares man’s smell: the soilIs bare now, nor can foot feel, being shod.

And for all this, nature is never spent;There lives the dearest freshness deep down things;And though the last lights off the black West went

Oh, morning, at the brown brink eastward, springs –Because the Holy Ghost over the bentWorld broods with warm breast and with ah! bright wings.

Gods grootsheiddoor Gerald Manly Hopkinsvertaald door Paul Begheyn SJ

De wereld is geladen met de grootsheid van God.Zij zal uitvlammen, zoals gloed komt van geschudde folie;zij groeit uit tot een grootheid, zoals uit een pers oliedruipt. Waarom houdt men zich niet aan zijn gebod?Generaties zijn gegaan, zijn gegaan, zijn gegaan;en alles is door hun doen geschroeid, besmeurd, vervaagden draagt hun vuil en deelt hun zweet; naaktis de aarde , geen voet voelt haar met schoenen aan.

En ondanks alles zal de natuur er altijd zijn;de liefste frisheid leeft diep in ieder wezenen ofschoon uit het zwarte westen het laatste licht verdweenis aan de bruine oostenrand de morgen oh! gerezen –want op de gebogen wereld is de Heilige Geest met zijnwarme borst en ah! heldere vleugels broedend bezig.

Groene theologie

Eeuwenlang heeft de mens ongebreideld gebruikgemaakt van de natuur. Het westerse christendom rechtvaardigde dit met de opvatting dat de mens centraal staat in de schepping en heerser is over de natuur. Het mensgerichte wereldbeeld is zo vanzelfsprekend dat we er zelden bij stilstaan.’Groene theologie‘ verwoordt een andere kijk op natuur. Vanuit de Bijbel en de christelijke traditie benadrukt de auteur dat niet de mens centraal staat, maar Gods liefde voor heel de schepping.