Seks en theologie
Maandag is de dag van de Theologenblog; een actuele blog uit de pen van een richtinggevend theoloog. Deze week is dat Frank Bosman, die schrijft over de mate waarin theologen seksuele voorlichting kunnen geven.
„Theologen kunnen best lesmateriaal schrijven over seksualiteit, maar wel ’t beste in een multidisciplinair team.”
Frank Bosman
Een slechte combinatie?
’Seksuele voorlichting in Polen onder vuur,’ zo las ik 29 januari op NOS.nl.[1] Niet iets dat we nog niet wisten, denk je dan. Polen is niet het meest vooruitstrevende land als het gaat om de acceptatie van – ik noem maar even een dwarsstraat – homoseksualiteit en vrouwenrechten. Helaas niets nieuws onder de zon. Maar het tweede gedeelte van de kop trok echter mijn aandacht: ‘Lesmateriaal is geschreven door theologen.’ En op hetzelfde moment spraken twee stemmetjes in mijn hoofd. De ene zei: “Nou en?” terwijl de ander even hard zei: “Oei, dat loopt niet goed af.”
NOS-Duitslandcorrespondent Charlotte Waaijers tekende deze laatste quote op uit de mond van Antonina Lewandowska. Dat is geen bekende naam in Nederland, maar wel in Polen. Volgens Green European Journal is zij een a feminist activist and sex education practitioner, werkzaam voor de Federatie van Vrouwen en Familieplanning, een Poolse NGO.[2] Ze zegt: “Het lesmateriaal over seksuele voorlichting is geschreven door theologen, en de bron die het vaakst wordt aangehaald is Johannes Paulus II.”
Op feestjes sta ik als theoloog al gauw uit te leggen dat Dan Brown niet de beste bron is over de geschiedenis van de rooms-katholieke kerk – overigens niet op eigen initiatief
Theologen gediskwalificeerd
Waaijers merkt er nog bij op – bij wijze van impliciete verklaring – dat deze paus uit Polen kwam. Ik denk echter dat Johannes Paulus II ook populair is in rooms-katholieke kringen vanwege zijn ‘theologie van het lichaam’, een moedige poging om theologisch over seksualiteit na te denken.
Ik voelde me – vreemd genoeg – aangesproken als theoloog. Kunnen wij dan niets zinnigs zeggen over seksualiteit? Ik mag toch hopen van wel! Maar aan de andere kant: als theologische reflectie niet verder gaat dan een rijtje geboden en verboden, dan hebben we daar ook weer niet veel aan. Wat me misschien nog het meeste irriteerde, was de vanzelfsprekendheid waarmee het beroep van theoloog werd gediskwalificeerd. Zo van: ja, als theologen zich ermee gaan bemoeien, dan kán het ook niet goed gaan natuurlijk. Zucht. Waar moet ik beginnen, vraag ik me dan af?
Theologen zijn niet populair
Ik zie en hoor het vaker. Theologen behoren niet tot het meest populaire volkje op feesten of partijen. Voor je het weet, beginnen ze te oreren over transsubstantiatie, triniteitsleer of de postkritische geloofsschaal. Niet dat ik dat doe op feestjes. Ik ben meestal bezig – overigens niet op eigen initiatief – om uit te leggen dat Dan Brown misschien niet de beste bron is over de geschiedenis van de rooms-katholieke kerk of dat er in de kelders van het Vaticaan niet Het Echte Evangelie van Jezus verborgen gehouden wordt.
‘Theologen zijn leuk om een keertje mee te praten, maar voor de rest heb je er niet zoveel aan,’ lijkt de opinio communis
Het was helemaal bal toen in 2020 paus Franciscus’ instagram een post van een Braziliaans pornomodel had geliket.[3] Direct Hilversum aan de lijn: of dat nu niet heel vreemd was? Waarop ik antwoordde dat het voor de buitenwereld inderdaad heel vreemd moet voorkomen dat een rooms-katholieke paus heteroseksueel is, maar dat dit in de praktijk echt opvallend vaker voorkomt dan men klaarblijkelijk aanneemt.
Theologen kunnen bijdragen
‘Theologen: ze zijn leuk om een keertje mee te praten, maar voor de rest heb je er niet zoveel aan,’ lijkt de opinio communis. En dat hebben we misschien ook wel een beetje aan onszelf te danken. Misschien hebben we te lang in de veilige, maar rap kleiner wordende bubbel van onze eigen confessionaliteit gedacht dat ’t nooit voorbij zou gaan. Maar het ging voorbij: de bubbels van ons veilige kerkelijke leven zijn gebarsten of nog kleiner geworden. En daarbuiten is het koud. Nou ja, ‘koud’; niemand lijkt zich veel van ons aan te trekken of veel belangstelling voor ons te hebben. Het oudste beroep van de wereld – bijna althans – en op weg naar het Madame Tussauds van de geschiedenis.
Toch is dat ook niet waar. Verre van. Neem nu seksualiteit. We moeten niet de taak van biologen, pedagogen of seksuologen gaan overnemen. Ieder ’t zijne. We zouden het ook heel raar vinden als een bioloog een professionele mening had over het bestaan van God of als een seksuoloog zou gaan staan beweren dat het Evangelie van Maria Magdalena op zondag in de kerk moest worden voorgelezen. Nu kunnen sommige biologen, fysici en sociologen het niet laten zich te bemoeien waar ze eigenlijk geen verstand van hebben, maar dat vergeven we dan weer gaarne. Theologen kunnen wel degelijk iets bijdragen aan de discussie over seks en erotiek in onze laatmoderne samenleving. Let maar op.
‘Alles van waarde is weerloos,’ dichtte Lucebert, en mooie seks is ook weerloos; weerloos als een lam
#metoo
We komen er de laatste tijd steeds meer achter dat al dat theologisch gemits en gemaar rond seks en erotiek misschien zo dom nog niet was. Seks is het mooiste dat een mens kan overkomen, maar het kan ook meer kapot maken dan je lief is. Denk aan #metoo, The Voice of Holland of de ex-prins Andrew. Seks is te waardevol om gewoon over te laten aan de straat. ‘Alles van waarde is weerloos,’ dichtte Lucebert. En mooie seks is weerloos. Weerloos als lam. En we weten dat lammeren zonder pardon aan een kruis worden geslagen, als je niet heel goed oplet.
Seksualiteit in de christelijke traditie gaat niet in de eerste plaats om wel of geen voorbehoedsmiddelen – wel een belangrijke discussie – niet over heteroseksualiteit versus homoseksualiteit – paus Franciscus zegt ’t zelf gelukkig: “Wie ben ik om te oordelen?” – maar over seks als zelfgave van jezelf aan een ander, inclusief alle lust die daarbij hoort. Seks in christelijke zin gaat over eerbied en respect, over voelen én nadenken, over God en mensen, over goed en fout. Over het opvoeden van onze zonen en het weerbaar maken van onze dochters. Over het aanklagen van onrecht en onderdrukking, ook op, onder en tussen de lakens.
Seks interdisciplinair bespreken
Theologen kunnen best lesmateriaal schrijven over seksualiteit, ook voor middelbare scholieren, ook in Polen. Maar misschien kunnen ze dat ’t beste doen in een multidisciplinair team, waarin pubers, ouders, docenten, pedagogen, seksuologen, ethici, filosofen en theologen samen kunnen nadenken over de edele kunst van het minnen. En zoals dat gaat met elke kunst: je moet het leren, niemand kan het vanzelf. Om een auto te besturen moet je een examen afleggen; om een boom te kappen heb je een vergunning nodig; voor een hypotheek onderga je een uitgebreide financiële check. Maar seks: ach, dat moet iedereen maar zelf uitzoeken. Nee dus. Dat doen we samen.
Noten
[2] https://www.greeneuropeanjournal.eu/article-author/antonina-lewandowska/
Samen genieten
Seks is niet iets vanzelfsprekends maar iets wat je moet leren. Wat valt er dan te leren? Hoe kan het beter, hoe kunnen weerstanden worden overwonnen, hoe krijgen man en vrouw een realistisch beeld van hun eigen seksualiteit en van die van hun partner? De Bijbel waarschuwt uitdrukkelijk tegen buitenechtelijke seksualiteit. Maar hoe slagen man en vrouw erin hun seksuele relatie spannend te houden? En kan er nog sprake zijn van een seksueel genieten van elkaar op oudere leeftijd? Met de bespreking van al deze vragen en andere wil dit boek een gids zijn voor echtparen die samen zoeken naar een goede seksuele relatie.
