Menu

None

Sinterklaas en de Bijbel

Maandag, Theologenblog-dag. Deze week opent Willem Ouweneel de week met een geschiedenisles over Sinterklaas. Is in de liefde voor Sinterklaas ook iets te zien van liefde voor Jezus?

Willem Ouweneel

“We houden van Sinterklaas omdat we zoveel van Jezus in hem herkennen.”

Pasgeleden stelde ik ergens voor een lezing te houden over ‘Sinterklaas en Israël.’ De organisatoren namen mijn voorstel niet erg serieus en het ging niet door. Dat is jammer, want voor mij is de heilige Nicolaas, bisschop van Myra, een gestalte als een oudtestamentische profeet, zoals Elisa – of nog beter: een weerspiegeling van Christus zelf.

Het leven van Nicolaas

Nicolaas bisschop van Myra (c. 270 – 342, naamdag: 6 december) is in Nederland een van de bekendste figuren op de aloude katholieke heiligenkalender, naast Maria, Petrus (Sint-Pieter), Jacobus (Sint-Jacob) en Sint-Maarten. Talloze kerken in ons land zijn vernoemd naar deze heiligen, bijvoorbeeld naar Nicolaas in Amsterdam, Utrecht, Elburg, Kampen en Brouwershaven.

Nicolaas werd uit vrome, rijke ouders geboren, en werd al rond zijn twintigste ‘bisschop’ van de kerk in Myra (in het tegenwoordige Turkije). Hij was niet ‘rooms’, want er was in die tijd helemaal nog geen pausdom, dus geen rooms-katholieke kerk. In feite was Nicolaas gewoon een christen-opziener – het woord ‘bisschop’ is een verbastering van het Griekse woord episkopos, dat ‘opziener’ betekent.

Tijdens de christenvervolgingen onder keizer Diocletianus (c. 310) werd Nicolaas gearresteerd en gemarteld. Na de kerstening van het Romeinse Rijk onder keizer Constantijn de Grote werd hij een van de afgevaardigden naar het Concilie van Nicea (325), waar hij de ‘orthodoxe’ richting vertegenwoordigde. Dat was de richting die beslag kreeg in de zeer belangrijke Geloofsbelijdenis van Nicea. Hij stierf op 6 december 342 (de naamdag van een heilige is gewoonlijk zijn sterfdag).

De weldaden van Sinterklaas

Er zijn heel wat legenden over Sint-Nicolaas, die allemaal een kern van waarheid kunnen bevatten –verhalen ontstaan niet ‘zomaar’. Zo hielp hij drie dochters van een arme edelman aan een bruidsschat, omdat zij anders in de slavernij en-of prostitutie waren beland. Daardoor is hij de beschermheilige van jonge ongehuwde vrouwen geworden (van oudsher geeft men de jonge dames dan ook een ‘vrijer’ van speculaas!). De bisschop bracht uitkomst door driemaal een goudbuidel naar binnen te werpen, die in de schoenen bij de haard terechtkwamen; vandaar het pepernoten strooien en het schoen zetten.

Sinterklaas was een voorbeeldige kerkopziener, die niet alleen regeerde, maar ook diende

Sint-Nicolaas bracht drie gepekelde jongetjes weer tot leven, zo zegt het verhaal. Laat dat ‘pekelen’ weg, en Sinterklaas is de beschermheilige van alle kinderen.

Sint-Nicolaas redde zeelieden in nood; daardoor is hij nog steeds de beschermheilige van de zeelieden en staan typische havensteden als Amsterdam en Kampen onder zijn speciale bescherming.

Vanaf de zesde eeuw werd Sint-Nicolaas al in het hele Byzantijnse rijk als heilige vereerd. Toen de Turken in 1087 dreigden Myra te veroveren, werd zijn gebeente overgebracht naar de Zuid-Italiaanse stad Bari, waar het nog steeds ligt in een speciaal daarvoor gebouwde kerk: de Basilica di San Nicola. Westerse zeelieden kwamen met de Nicolaaslegenden in aanraking en brachten ze naar onze contreien – waar Sinterklaas sindsdien niet meer weg te denken is.

Lijken op Christus

Het mooiste wat je in je voorgangers in ere kunt houden (zie Hebreeën 13:7!), zijn die zaken waarin zij op Christus lijken en waarin zij een voorbeeld voor ons zijn. Zo zijn er typische Sinterklaasliederen die eerder bij Advent dan bij 5 december lijken te horen: ‘als hij wist hoe we hem verwachten;’ ‘vol verwachting klopt ons hart’ – wij moesten dat op het gymnasium in het Latijn leren zingen: “Omnium cor palpitat …”

Advent (de komst, maar ook de wederkomst van Christus) betekent ook oordeel: scheiding van de schapen en de bokken, en zelfs dát zie je al bij Sinterklaas: ‘wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe;’ ‘wie de koek krijgt, wie de gard.’

In de onverwoestbare Sint blijft nog iets hangen van de verering die vroeger allerwege in ons land aan Jezus Christus werd toegebracht

Maar er zijn meer parallellen te zien, met het leven van Christus, en dat van Elisa:

  • Sinterklaas lijkt op Christus door zijn liefde voor kinderen (vergelijk Markus 10:13-16). Bij Elisa zien we hetzelfde. (2 Koningen 4:8-36)
  • Sinterklaas lijkt op Christus doordat hij graan vermenigvuldigde in Myra tijdens een dreigende hongersnood (vergelijk Markus 6:31-44). En de profeet Elisa deed iets dergelijks. (2 Koningen 4:42-44)
  • Sinterklaas lijkt op Christus door zeelieden te redden die dreigden om te komen in de storm (vergelijk Markus 4:35-41). Ook bij Elisa vinden we een waterwonder. (2 Koningen 6:1-6)
  • Sinterklaas lijkt op Christus doordat hij zich erbarmde over vrouwen die in de prostitutie dreigden terecht te komen (vergelijk Lukas 7:36-50)
  • De komst van Sinterklaas op zijn witte paard lijkt op die van Christus in Openbaring 19:11-16.

En wat te denken van de triomfantelijke intocht van Sinterklaas in Amsterdam (‘het Jeruzalem van het noorden’)? Doet die niet denken aan de intocht van Christus in Jeruzalem te midden van alle juichende kinderen? (Matteüs 21:1-17) Jezus zat op een ezel, Sinterklaas zit op een schimmel, maar voor de rest… De Zwarte (tegenwoordig Bonte) Pieten doen me denken aan de bonte groep van discipelen die Jezus op zijn rit vergezelden.

Een man om van te houden

We houden van Sinterklaas omdat we stiekem zoveel van Jezus in hem herkennen (al zijn we ons dat misschien niet zo bewust). In een snel ontkerstenend land blijft in de onverwoestbare Sint nog iets hangen van de verering die vroeger allerwege in ons land aan Jezus Christus werd toegebracht.

‘Houd jullie voorgangers in herinnering die het woord van God tot jullie gesproken hebben’ – en vooral om datgene wat zij in de kerkgeschiedenis én vandaag nog steeds aan ons van Christus (hebben) laten zien!

Willem Ouweneel is emeritus hoogleraar systematische theologie, productief auteur en spreker.

Sinterklaas is zo populair omdat hij in zijn tijd als kerkleider zoveel zegen verspreidde dat we daarvan vandaag nog steeds kunnen genieten. Hij had de glans van een oudtestamentische profeet, als bijvoorbeeld Elisa.

Indrukwekkende schilderijen, spectaculaire architectuur, bijzondere beelden en kostbare gewaden: het katholicisme is een inspiratiebron voor veelzijdige kunst en cultuur. Van kleine Mariabeeldjes tot torenhoge kathedralen: kunst is onlosmakelijk verbonden met religie en maakt het geloof zichtbaar en tastbaar. In de eucharistie, met walmende wierook en de eeuwenlange rituelen, worden alle zintuigen bespeeld en wordt de kern van het geloof geraakt.

katholiek omslag

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken