Terecht veroordeeld

Jezus is onschuldig terechtgesteld na een schijnproces. Dat is de algemene opvatting over zijn dood. Maar je kunt er ook anders naar kijken: het is helemaal terecht dat Hij gedood werd. De hogepriester Kajafas had gelijk.

Een oneerlijk proces

In de veertigdagentijd denken we in de kerk aan de dood van Jezus. Hij is in een schijnproces ter dood gebracht. Er was geen enkele grond voor zijn veroordeling. Hij was rechtvaardig, schrijft de apostel Paulus. Dat wil niet zeggen dat zijn dood geen betekenis heeft. Die heeft júíst betekenis omdat die onrecht was. Mensen proberen zin te geven aan de dood van Jezus.

Theologisch zijn er drie hoofdlijnen om de dood van Jezus te interpreteren. De eerste is dat deze een schoolvoorbeeld is van oneerlijke processen. Jezus staat voor al die andere mensen die in politieke en andere schijnprocessen werden vermoord. Zo wordt Hij symbool van trouw zijn aan je roeping, trouw aan de waarheid, ook als dat je het leven kost.

Mensen proberen zin te geven aan de dood van Jezus.

Zijn dood geeft daarnaast aan hoe mensen die macht hebben, zich kunnen gedragen. Zij gaan over lijken – letterlijk. Het cynisme van Pilatus en het spel van de macht van de Joodse leiders wordt weerspiegeld in talloze andere vonnissen en draaipunten in de geschiedenis.

Orthodoxe theologen zien de dood van Jezus als plaatsvervangend voor anderen. Terwijl alle andere mensen de dood hadden verdiend vanwege hun zonden tegen God, heeft Jezus dat overgenomen. Juist omdat Hij onschuldig was kon Hij dat doen, want Hij hoefde niet te sterven voor zijn eigen zonden.

Wie veroordeelde Jezus?

Het lijkt een simpel schema: eerst heeft het Sanhedrin Jezus ter dood veroordeeld en daarna Pilatus. Als je de evangeliën goed leest is het gecompliceerder. Pilatus heeft geen formeel vonnis uitgesproken. Alle evangeliën zeggen dat hij Jezus heeft uitgeleverd om gekruisigd te worden. Soms staat daar expliciet bij dat hij Hem uitleverde aan de Joodse leiders. Die hadden geen bevoegdheid om een doodvonnis te voltrekken, maar Pilatus gaf hen toestemming. Zijn rol is eerder toelatend dan een actieve beslissing. Uiteraard is dat minstens zo laakbaar, maar voor de interpretatie van de kruisdood van Jezus is het wel van belang.

Pilatus heeft geen formeel vonnis uitgesproken, alleen het Sanhedrin.

Er zijn twee passages waarin expliciet wordt gezegd dat Jezus de doodstraf moest krijgen. Dat is in Matteüs 26:66 en in Markus 14:64, in het proces door het Sanhedrin. Lukas laat het bij de constatering door de hogepriester dat er geen verdere getuigen nodig zijn. Ieder kan zelf de conclusie trekken. Volgens Matteüs en Markus wordt deze beslissing formeel bevestigd door het Sanhedrin.

Geen mens veroordeelt Jezus

Johannes gaat nog verder. Jezus wordt naar de hogepriester Kajafas gebracht. Dan komt de scene van de verloochening van Petrus. Daarna volgt onmiddellijk dat Kajafas Jezus naar de praetor stuurt. Niets over de ondervraging in het Sanhedrin onder leiding van de dienstdoende hogepriester. Niets over een vonnis. Johannes laat het gewoon weg. Alleen dat Jezus naar Kajafas gaat en dat Kajafas hem naar Pilatus stuurt. Het oordeel van het Sanhedrin is blijkbaar irrelevant.

Volgens de Tora verdient Jezus de doodstraf.

De rol van de hogepriester heeft voor Johannes bijzondere betekenis. Als na de opwekking van Lazarus veel mensen zich bij Jezus aansluiten, komt de hogepriester met een duidelijk standpunt: “Besef toch dat het in jullie eigen belang is dat één mens sterft voor het hele volk, zodat niet het hele volk verloren gaat.” (Johannes 11:50) Kajafas is bezorgd over de consequenties van de Jezusbeweging met het oog op de reactie van de Romeinen. Kajafas is een Realpolitiker.

Maar Johannes ziet zijn woorden in een ander licht: “Dat zei hij niet uit zichzelf: als hogepriester in dat jaar sprak hij de profetie dat Jezus zou sterven voor het volk, en niet alleen voor het volk, maar ook om de verstrooide kinderen van God bijeen te brengen.” (Johannes 11:51v). Een hogepriester spreekt boven zichzelf uit het woord van God, ook als hij dat zelf niet door heeft. Johannes herhaalt de woorden van Kajafas aan het begin van het proces van Jezus (Johannes 18:14). Dáár gaat het dus om bij de dood van Jezus.

Kajafas geeft verder geen vonnis. Hij leidt Jezus alleen maar door naar Pilatus – die Jezus ook niet vonnist. Er wordt volgens Johannes maar één vonnis uitgesproken. Dat is het vonnis van de hele Joodse gemeenschap die zich bij Pilatus vervoegd heeft: “Wij hebben een wet die zegt dat Hij moet sterven.” Het is de wet van de Joden, de wet van Israël, de Tora, die zegt dat Hij moet sterven.

Net als de hogepriester spreekt Israël boven zichzelf uit. Volgens de Tora verdient Jezus de doodstraf. Het is geen menselijk schijnproces, maar de hoogste gerechtigheid van God die hier wordt voltrokken.

Een eerlijk vonnis

Waarom? Dat heeft Johannes in het eerste hoofdstuk van het evangelie meteen duidelijk gemaakt met de befaamde uitspraak van Johannes de Doper: “Zie het Lam van God dat de zonden van de wereld draagt.” Een offerlam, als een zondoffer. Volgens de wet moet dat helemaal verbrand worden.

De Joden bij het paleis van Pilatus geven als argument voor de doodstraf dat Jezus zich Gods Zoon heeft gemaakt. Dat lijkt wat anders dan een offerlam. Maar het is juist wat Johannes de Doper heeft aangeduid. Hij geeft een uitleg waarom Jezus het lam van God is – het door God zélf uitgekozen Lam voor de verzoening van de zonden van de wereld. Eerst snapte hij het zelf ook niet, maar bij de doop is hij gaan begrijpen dat Jezus de Zoon van God is. En daarom is Hij het Lam van God (Johannes 1:29-36).

Het zou onrecht geweest zijn als Hij niet het doodvonnis gekregen had. Want Hij heeft zich verantwoordelijk gesteld voor de zonden van de wereld.

Het is dus volkomen terecht dat Hij gedood wordt, sterker: het zou onrecht geweest zijn als Hij niet het doodvonnis gekregen had. Want Hij heeft zich verantwoordelijk gesteld voor de zonden van de wereld – van de hele wereld, inclusief die van de mensen die berecht zijn en berecht zullen worden in oorlogstribunalen – en nog zo wat Realpolitiker en anderen die misbruik maken van hun macht. Dat is het vonnis vanuit de Tora – en het Sanhedrin heeft als hoogste gezagscollege van Israël de juiste beslissing genomen: “Hij is schuldig en verdient de doodstraf!”

‘God zal het wel vergeven, dat is zijn beroep’, schreef tsarina Catharina de Grote van Rusland. Vanuit de Tora moeten we een andere conclusie trekken. Over wat jij hebt gedaan is het oordeel: “Hij is schuldig en verdient de doodstraf!” Dat Jezus de zonde droeg, betekent niet dat jij er niets meer mee te maken hebt. Sterven met Christus heet dat: jij gaat ook dood.