Menu

None

Waartoe de theologie

Theologiseren doe je dan ook, als het goed is, met huid en haar – met je hele existentie. Het gaat immers over God en daarom gaat het over ons, met ons hele bestaan.

Elke week publiceert Theologie.nl een actuele theologische blog, geschreven door richtinggevende theologen. Deze week: Arnold Huijgen over de raison d'être van de theologie. Waartoe zijn de theologie en theologen op aarde?


Waarom bestaan er eigenlijk theologen en waarom zou theologie belangrijk zijn? Die vraag hoor je nogal eens. Natuurlijk vanuit de maatschappij en de academie: Is theologie eigenlijk wel een wetenschap, of draait het alleen om meningen? Maar ook in de kerk: je moet gewoon geloven en het niet te ingewikkeld maken. En voor theologen zelf is het wel gezond en goed om nog eens na te gaan waartoe zij op aarde zijn. Ik noem vier redenen.

1. Om God te eren

De eerste reden klinkt rijkelijk vroom, maar is ook voluit logisch. Harry Mulisch heeft ooit in een interview gezegd dat als hij ervan overtuigd zou zijn dat God bestond, hij uiteraard priester zou zijn geworden. Als God bestaat, draait het bestaan om Hem. Theologie is dan ook voortgekomen uit liturgische praktijken. Kort samengevat wordt dit wel lex orandi lex credendi genoemd: de regel voor de aanbidding is de regel voor het geloof. In het dubbelgebod dat Jezus gaf om God lief te hebben boven alles en je naaste als jezelf, wordt ook het liefhebben van God met heel het verstand genoemd. Dat is het eerste doel van theologie.

2. Omdat geloof zoekt te verstaan

FQI – fides quaerens intellectum: het geloof zoekt naar verstaan. De middeleeuwse theoloog Anselmus van Canterbury gebruikte deze frase om uit te drukken dat geloof altijd te denken geeft en altijd wil verstaan. Het is aan het christelijk geloof eigen om zichzelf te bevragen en om te vragen naar waarheid. Dat is een nogal belangrijk gegeven in onze tijd, waar ‘geloof’ voor velen enkel een persoonlijke overtuiging is waar de rede geen vat op heeft en waar geregeld ook geen woorden voor te vinden zijn. Nu is geloof ook een mysterie, maar elke gelovige zal willen verstaan.

Zo af en toe wandelen studenten het eerste college dogmatiek binnen met een kennelijke afkeer: ‘je moet gewoon geloven en niet zo ingewikkeld nadenken.’ Mijn standaardreactie is te vragen wat volgens de desbetreffende student dan ‘geloof’ is. Het antwoord is per definitie een dogmatisch antwoord, waar over te spreken valt. En als men het niet te ingewikkeld wil maken, vraag ik graag waar het dan wél in de kern over moet gaan. Luidt het antwoord ‘de Bijbel’, dan is de volgende vraag wat de Bijbel is. Elk antwoord op die vraag is dogmatisch. Evenzo als men zegt dat het om Jezus moet gaan. Maar wie is Jezus? – een van de belangrijkste dogmatische vragen ooit.

3. Om te oefenen in hoopvol mens-zijn

Volgens de overleden denker des vaderland René Gude zijn er vier domeinen waarop we met elkaar onze humaniteit oefenen: religie, filosofie, kunst en sport. Filosofie denkt na over het menselijk bestaan, sport verkent de mogelijkheden van het lichaam en van samen spelen binnen spelregels, kunst verkent de fantasie. De religie hoort er volgens Gude ook bij vanwege rituelen en het omgaan met de grenservaringen van geboorte en dood.

In een technisch geworden wereld en temidden van de dominantie van natuurwetenschappen, biedt de theologie de menselijke maat. Ze draait om de menselijke beperktheid, het menselijk tekort, de menselijke schuld – en de bevrijding van dood en schuld door de opstanding van Jezus Christus. Die geeft een nieuw perspectief op het zelf, op de medemens en op de wereld, dat voluit hoopvol is. Ondanks de klimaatverandering komt het goed met de wereld. Ondanks mijn schuld komt het goed met mij. Dat is geen naïef optimisme of een witwasoperatie. Schuld en ellende gaan niet zomaar weg. In Jezus’ lijden valt te zien dat het door het oordeel heen gaat.

Theologie is een wetenschap die relativeert. In het licht van de eeuwigheid zien problemen er geregeld wat kleiner uit. Tegen onrecht moet gestreden worden, maar wel in de wetenschap dat wij het onrecht nooit compleet uitbannen; dat de maakbare samenleving een illusie is. Maar God maakt eenmaal alles nieuw. Zo zijn theologen, als het goed is, wat Paulus was voor de Korintiërs: ‘medewerker aan hun vreugde’ (2 Korintiërs 1:24).

4. Om academie, kerk en samenleving innovatief verder te brengen

Op elk van de fora waar de theologie zich begeeft, wordt ze bedreigd. Aan de academie wordt door sommigen de onwetenschappelijkheid van de theologie betoogd. De samenleving zit op theologie niet te wachten. Ernstiger is dat de kerk vaak ook niet of nauwelijks in theologie geïnteresseerd is. Intussen zorgt theologie dat academische ontwikkelingen bij de kerk worden gebracht, dat wat de kerk belijdt aan de academie wordt gehoord en dat samenlevingsvraagstukken worden doordacht. Goede theologie zit dicht op de vragen van vandaag. Alle grote theologen (Augustinus, Thomas van Aquino, Calvijn, Barth etc.) waren kinderen van hun tijd.

Theologiseren doe je dan ook, als het goed is, met huid en haar – met je hele existentie. Het gaat immers over God en daarom gaat het over ons, met ons hele bestaan. Van christelijke theologie mag innovatie worden verwacht, die kerk en samenleving verder brengt. Niet altijd zijn de richtingen die de theologie wijst, waar de samenleving op zat te wachten. En theologen hebben ook divergerende gedachten, waardoor de dialoog alsmaar doorgaat en niet door het machtswoord van de een of de ander wordt afgesloten.

Nooit af

Dat theologie innovatief is, spreekt niet vanzelf. Het kan comfortabel zijn om enkel bij traditionele antwoorden voor anker te gaan. Om onderzoek gefinancierd te krijgen, zijn soms voorspelbare producten nodig. Maar goede theologie is verrassend, sprankelend, inzichtgevend. Theologie is dan ook nooit af, net zo goed als de vier aspecten die ik noemde, die gemakkelijk met vier andere kunnen worden aangevuld. Maar omdat theologie nooit het werk is van één mens, mogen anderen dat doen.

Andere Theologenblogs

Waarom bestaan er eigenlijk theologen en waarom zou theologie belangrijk zijn? Die vraag hoor je nogal eens. Natuurlijk vanuit de maatschappij en de academie: Is theologie eigenlijk wel een wetenschap, of draait het alleen om meningen? Maar ook in de kerk: je moet gewoon geloven en het niet te ingewikkeld maken. En voor theologen zelf is het wel gezond en goed om nog eens na te gaan waartoe zij op aarde zijn. Ik noem vier redenen.

Voluit leven

In Voluit leven neemt Anselm Grün je mee naar de ziel, waar zich een stiltecentrum bevindt in de hectiek van alledag. Het zwaartepunt van je leven ligt niet in uiterlijke zekerheden, en ook niet in andere mensen. In je eigen innerlijk vindt je leven de rust en de wijsheid. Daar spreekt God tot ieder mens een woord dat hem of haar voluit doet leven.

voluit leven grun

Wellicht ook interessant

Bijbelwetenschappen
Bijbelwetenschappen
Basis

De Levende belichaamt onze verwondingen

Wie niet in de gelegenheid was om op de avond van de eerste dag van de week, nu acht dagen geleden, in de vesper het evangelie van die avond te horen (Johannes 20:19-23), zal het op de achtste dag, vandaag, nog wel willen betrekken bij de lezing van het evangelie. We weten niet of het hetzelfde moment was als een week eerder, dat Jezus in het midden van zijn leerlingen, inclusief Tomas, verscheen. Wel waren de deuren opnieuw gesloten. Misschien niet meer uit vrees voor de joden, maar omdat het hart van een van hen, Tomas, nog geopend moest worden.

Bijbelwetenschappen
Bijbelwetenschappen
Basis

‘Opdat ook jullie doen wat Ik jullie heb gedaan’

Volgens de inmiddels overleden opperrabbijn Jonathan Sacks zijn voor een gemeenschap deze drie zaken het belangrijkst: ouders, leraren en gedenken. Ouders en leraren moeten kinderen vertellen over het verleden, om wat toen fout ging in de toekomst te voorkomen en het goede te doen. De onderwerpen in de lezingen van vandaag bevestigen dat belang. Het vertrek uit de slavendienst in Egypte en de voetwassing door Jezus worden nog steeds verteld en herdacht.

Nieuwe boeken