Menu

Bart van Nes – De zaaier, de koning en de erfgenaam

Evert Leeflang

Cover De zaaier, de koning en de erfgenaam, door Bart van Nes

Waarmee zullen we het lezen van een Bijbelboek vergelijken? Het is als twee vrienden die op pad gaan om een kunstexpositie te bezoeken. De eerste loopt rond, staat stil bij wat hem op het eerste gezicht aanspreekt en neemt vervolgens plaats in de koffiehoek, wachtend op de ander. De tweede loopt ook rond, maar neemt de tijd om elk beeld binnen te laten komen. Ook stapt ze af en toe terug om te bezinnen op het grotere verhaal dat de kunstenaar eigenlijk vertellen wil. Als nu de kunstenaar later aanschuift om beide vrienden eens te horen over zijn expositie – door wie van hen zou hij zich dan het meest gehoord weten?

Bart van Nes wil graag dat we bezoekers van de tweede soort zijn. Hij neemt ons daarom mee naar de gelijkenissen in het evangelie van Matteüs om ons te helpen hun waarde te ontdekken. Nu zijn in de kunstexpositie van dit evangelie eigenlijk twee kunstenaars aan het werk: Jezus als meesterverteller en Matteüs die zijn gelijkenissen als creatief theoloog inpast in het grotere verhaal van zijn boek. Het laatste betekent voor Van Nes dat we gelijkenissen niet op zichzelf bekijken, maar met elkaar en met de theologie van het bijbelboek in gesprek moeten brengen. Daarnaast moeten we goed begrijpen wat gelijkenissen zijn: verhalen die wat met ons doen. Jezus verduidelijkt ons het Koninkrijk niet zozeer met een theoretische verhandeling, maar door onze verbeelding te voeden, onze verlangens uit de tent te lokken en onze verwachtingen pootje te haken.

Zodra het bovenstaande is verduidelijkt, voert Van Nes ons in negen hoofdstukken langs het grootste deel van de gelijkenissen uit Matteüs. Gelijkenissen over de aard (o.a. zaaier en onkruid; Matteüs 13), mensen (verloren schaap, onbarmhartige dienstknecht; Matteüs 18), koning (pachters, bruiloft; Matteüs 21-22) en opdracht van Gods nieuwe wereld (tien meisjes, talenten en schapen/bokken; Matteüs 24-25). De hoofdstukken zijn kort, maar krachtig. Elke gelijkenis wordt verhelderend in de historische dan wel oudtestamentische context geplaatst. Doordat de auteur ook zelf een goed verteller blijkt te zijn komen de gelijkenissen echt tot leven en verplaats je je er gemakkelijk in. Wie wil, kan met de vragen bij elk hoofdstuk (gerangschikt naar verbeelding, verlangens en verwachtingen) persoonlijke verdieping aanbrengen. Dat maakt het boekje tot uitstekend kringmateriaal.

De grote winst van dit boekje is in mijn ogen dat het toegankelijkheid combineert met een literaire en theologische benadering van de gelijkenissen. Te veel mensen bezoeken de Bijbel als onze eerste vriend uit de gelijkenis hierboven: op zoek naar wat direct aanspreekt, zonder oog voor het grotere verhaal en dan gauw weer door. Ja, dat heeft te maken met een bepaalde mentaliteit, maar ook met de Bijbel die ons met haar complexiteit en gelaagdheid uitdaagt. Dat vraagt om goede gidsen die kunst niet vervangen door kitsch, maar lezers met haalbare stapjes binnenleiden in de schoonheid van Gods Woord. Dit boek doet precies dat.

Bijna al Matteüs’ gelijkenissen historisch en literair recht doen, theologisch situeren in het evangelie én hun samenhangend verhaal beschrijven, is misschien wel wat veel hooi op een vork van net meer dan 100 pagina’s. Hoewel het boekje toegankelijk is, wordt het ook gedwongen in te leveren. Ik had het meer pagina’s gegund. Dan had de meerwaarde van het lezen van de gelijkenissen in hun theologische samenhang beter uit de verf kunnen komen. Daarvoor was het in mijn ogen nodig om, meer dan nu gebeurt, het gesprek aan te gaan met de theologie van het evangelie. Zeker ook als het gaat om hoe de gelijkenissen (en dat is vaker wel dan niet) raken aan hoe het Koninkrijk Gods, het heilshistorisch handelen met Israël als volk (dis)continueert. De kansen die Matteüs’ christologie voor deze integratie biedt blijven grotendeels onbenut (Jezus wordt de ‘spil’ genoemd, maar dit wordt weinig theologisch uitgewerkt). Blijft het panorama van het laatste hoofdstuk, waar de samenhang zijn hoogtepunt zou moeten krijgen, daardoor uiteindelijk toch niet vooral een, zij het een mooie, collage van ideeën?

De guided tour door deze expositie mocht naar mijn smaak net wat langer duren. Maar misschien is dat wel vooral een compliment aan de gids. In de hoop dat op dit mooie debuut gauw een vervolg mag komen. 

Evert Leeflang is docent Systematische Theologie & Hermeneutiek aan het Evangelisch College.


Bart van Nes, De zaaier, de koning en de erfgenaam: Het evangelie in de gelijkenissen. Utrecht: KokBoekencentrum, 2021. 112 pagina’s. €12,99. ISBN 9789043536509.

Bart van Nes – De zaaier, de koning en de erfgenaam

Waarmee zullen we het lezen van een Bijbelboek vergelijken? Het is als twee vrienden die op pad gaan om een kunstexpositie te bezoeken. De eerste loopt rond, staat stil bij wat hem op het eerste gezicht aanspreekt en neemt vervolgens plaats in de koffiehoek, wachtend op de ander. De tweede loopt ook rond, maar neemt de tijd om elk beeld binnen te laten komen.

Boekomslag De zaaier, de koning en de erfgenaam van Bart van Nes
Boekomslag De zaaier, de koning en de erfgenaam van Bart van Nes

Nieuwe boeken