Breij – De kerk is wat ze viert

100 jaar Liturgische Kring

In 2021 was het 100 jaar geleden dat de Liturgische Kring werd opgericht. De naam staat voor een studiegezelschap van vooral theologen en kerkmusici dat is voortgekomen uit de Liturgische Beweging binnen de Nederlandse Hervormde Kerk en in de loop van de twintigste eeuw is uitgegroeid tot een oecumenisch platform voor de bestudering van de liturgie in haar veelvormigheid.

Prominente leden waren onder andere de bekende godsdienstfenomenoloog Gerardus van de Leeuw en ds. H. Creutzberg ( de oprichters) en talloze andere predikanten, kerkmusici en architecten die een belangrijke rol hebben gespeeld in de liturgische hervormingen binnen de Nederlandse Hervormde Kerk en enkele andere protestantse kerken in Nederland. Aan de publicaties en activiteiten van de Liturgische Kring en haar leden ligt een bepaalde visie op liturgie ten grondslag ligt die uiteraard is geëvolueerd, maar in de kern niet echt is veranderd. Ze is gebaseerd op beginselen die men ook in de Liturgische Bewegingen binnen andere kerken (Anglicaans; rooms-katholiek) aantreft: eenheid van Woord en Sacrament; nadruk op de kerk als vierende gemeenschap; aandacht voor traditie en liturgische vormen en in het bijzonder ook voor kerkarchitectuur en kerkmuziek.

De accenten die door de Liturgische Kring werden en worden gelegd en die voor een belangrijk deel samenvielen met die van de Liturgische Beweging in de Nederlandse kerk, zijn voor een belangrijk deel te verklaren vanuit een kritiek op de liturgische praktijk die in de Nederlandse protestantse kerken vanouds bestond en waarin alles primair draaide om de preek en de dominee. Dat betekende dat in plaats van de als eenzijdig ervaren nadruk op de verkondiging tijdens de preek door de predikant het belang van de aanbidding en dankzegging werden benadrukt, dat werd gepleit voor een frequente viering van het Heilig Avondmaal en er meer aandacht kwam voor het liturgisch jaar en voor kerkgebouwen met een ‘gewijd’ karakter (in plaats van louter functionele preekhallen).

Het honderdjarig bestaan van de Liturgische Kring vormde de aanleiding om Mieke Breij te vragen een geschiedenis van dit studiegenootschap te schrijven. De auteur heeft daarvoor rijkelijk geput uit bestaande publicaties over de Liturgische Kring, uit publicaties van leden die soms nog maar moeilijk te vinden zijn en daarnaast ook uit talrijke archieven (waarin zij als archivaris uitstekend de weg weet). Die aanpak heeft veel nieuw materiaal opgeleverd dat elders niet of nauwelijks is te vinden. 

Wat de waarde van dit boek aanzienlijk vergroot is dat de auteur zich niet beperkt tot de geschiedenis van de Kring als zodanig, maar zich veeleer richt op de activiteiten en publicaties van de leden die op zeer uiteenlopende manieren hun bijdrage hebben geleverd aan de liturgische vernieuwingen binnen de Nederlandse Hervormde Kerk, de PKN en andere kerken. Daardoor heeft deze studie feitelijk het karakter gekregen van een monografie over de vernieuwingsbewegingen binnen de genoemde Nederlandse kerken die ook nog eens in een bredere cultuurhistorische context worden gesitueerd. Het werk is bovendien rijkelijk geïllustreerd met foto’s van kerkgebouwen en van prominente leden van de Kring (vaak vergezeld van korte, informatieve biografische schetsen).

In het laatste en tiende hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de geseculariseerde context waarin de Liturgische Kring zich sinds de eeuwwisseling bevindt. Deze wordt net als alle Liturgische Bewegingen geconfronteerd met de vraag in hoeverre haar idealen nog te verenigen zijn met de hedendaagse netwerkcultuur waarin grenzen tussen gemeenschappen steeds vloeibaarder worden en er weinig aandacht is voor de vaste vormen waar Liturgische Bewegingen juist wel; waarde aan hechten. Het roept de vraag op in hoeverre wij ‘voorbij de Liturgische Beweging’ zijn. Hoe het antwoord ook moge luiden, het kan niet betekenen dat de Liturgische Beweging in alle opzichten ‘voorbij’ is. Het is dus heel waardevol dat de geschiedenis van de Liturgische Kring nog eens op een grondige en toegankelijke manier in kaart is gebracht.

Breij – De kerk is wat ze viert

In 2021 was het 100 jaar geleden dat de Liturgische Kring werd opgericht. De naam staat voor een studiegezelschap van vooral theologen en kerkmusici dat is voortgekomen uit de Liturgische Beweging binnen de Nederlandse Hervormde Kerk en in de loop van de twintigste eeuw is uitgegroeid tot een oecumenisch platform voor de bestudering van de liturgie in haar veelvormigheid.