Den Boer – Hoe kan Jezus’ kruisdood ons verlossen?
Alco Meesters
Christus victor en verzoening door voldoening in verleden en heden
In 2018 verscheen het boek Het vergeten evangelie. Het geheim van Jezus verandert alles van Reinier Sonneveld. Het boek deed het nodige stof opwaaien in orthodoxe kringen, omdat de auteur een pleidooi hield voor een Christus victor-benadering ten koste van de idee dat Jezus’ plaatsvervangend sterven verzoening voor onze zonden zou hebben bewerkstelligd. Het boek was aanleiding voor een studiedag. De bijdragen aan deze dag zijn voor voorliggende bundel uitgebreid en geannoteerd. De bundel maakt zo nu en dan een merkwaardige indruk, doordat zaken niet goed zijn doordacht. Zo spreekt de titel van verlossing, terwijl vrijwel alle bijdragen over verzoening gaan. Verlossing wordt zonder nadere uitleg gelijkgesteld aan verzoening, maar zijn beide termen wel synoniemen van elkaar?
In de geschiedenis van de kerk zijn er vanouds drie modellen om naar de het verlossende werk van Jezus te kijken. Waarom wordt het subjectieve model niet behandeld? Enkel in het artikel van Gert-Jan Roest wordt Abelardus slechts zijdelings genoemd (186), terwijl Sonneveld er in zijn bijdrage op zinspeelt (49-52). Wat in de bundel ontbreekt is een artikel over de soteriologie zoals die zich in het Nieuwe Testament ontvouwt. Wat betekent het ‘voor’ in dat Jezus ‘voor ons of onze zonden’ is gestorven? Die vraag lijkt mij cruciaal, omdat daarmee het punt waar het hier om draait op tafel komt te liggen. Stierf Jezus namens ons, als onze representant, zoals veel eigentijdse Bijbels-theologische literatuur suggereert, of stierf Jezus in plaats van ons, als onze plaatsvervanger, zoals de reformatorische theologie stelt? Gechargeerd: als Jezus onze representant is, dan leidt dat tot een Christus victor-benadering en als hij onze plaatsvervanger is, tot een objectieve benadering van verzoening (Anselmus, Heidelbergse catechismus).
Representant of substituut zijn twee wezenlijk verschillende zaken. Sommige scribenten hebben zich dat onvoldoende gerealiseerd in hun halfslachtige pogingen beide modellen te combineren. Sonneveld is daar zelf erg duidelijk over: de Christus victor-benadering is wezenlijk anders dan het model van verzoening door voldoening (46). Voorts kan ik mij niet aan de indruk onttrekken dat een aantal scribenten niet weet wat het betekent om in modellen te denken. Dit alles maakt dat het gesprek met Sonneveld niet echt van de grond kont. De afzonderlijke bijdragen zijn nogal verschillend van kwaliteit. Naast uitstekende bijdragen, bijvoorbeeld die van Cees-Jan Smits over plaatsbekleding in de theologie van Hans Joachim Iwand, kent de bundel ook zwakke bijdragen. Zo is de bijdrage van Kees van Kralingen over het plaatsvervangend straflijden van Christus nogal biblicistisch en draagt als zodanig niets bij aan het eigentijdse gesprek over de betekenis van Jezus’ kruisdood.
Desondanks is er in de bundel veel informatiefs te vinden. Roest wijst bijvoorbeeld op het veranderende verstaan van rechtvaardigheid. Werd rechtvaardigheid in de eerste duizend jaar van de christelijke theologie begrepen als herstel van orde, met de ‘legal revolution’ werd zij steeds vaker opgevat als een strikte naleving van de wet. Later, door een ander verstaan van het strafrecht, kwam de nadruk meer te liggen op vergelding om de rechtsorde te herstellen. Al deze ontwikkelingen hadden gevolgen voor de verzoeningsleer. Zij blijkt contextgevoelig. Misschien is dat wel wat ik in sommige bijdragen het meeste miste: gevoeligheid voor de huidige context in het spreken over Jezus’ kruisdood.
Deze recensie is geschreven door Alco Meesters en verscheen oorspronkelijk in Kerk en Theologie 2021, nr. 1, dat als thema kunst en literatuur heeft.
William den Boer (red.). Hoe kan Jezus’ kruisdood ons verlossen? Christus victor en verzoening door voldoening in verleden en heden. TU-Bezinningsreeks 23. Amsterdam: Buijten & Schipperheijn Motief, 2020. 208 pp. €22,95. ISBN 9789463690669.
Den Boer – Hoe kan Jezus’ kruisdood ons verlossen?
In 2018 verscheen het boek Het vergeten evangelie. Het geheim van Jezus verandert alles van Reinier Sonneveld. Het boek deed het nodige stof opwaaien in orthodoxe kringen, omdat de auteur een pleidooi hield voor een Christus victor-benadering ten koste van de idee dat Jezus’ plaatsvervangend sterven verzoening voor onze zonden zou hebben bewerkstelligd. Het boek was aanleiding voor een studiedag. De bijdragen aan deze dag zijn voor voorliggende bundel uitgebreid en geannoteerd. De bundel maakt zo nu en dan een merkwaardige indruk, doordat zaken niet goed zijn doordacht. Zo spreekt de titel van verlossing, terwijl vrijwel alle bijdragen over verzoening gaan. Verlossing wordt zonder nadere uitleg gelijkgesteld aan verzoening, maar zijn beide termen wel synoniemen van elkaar?
