Ellul – De grote stad

Een bijbel perspectief

‘De grote stad’ is pas het derde in het Nederlands vertaalde boek van Ellul (1912-1994), hoewel hij een invloedrijk socioloog, jurist en theoloog was en meer dan vijftig boeken schreef. Deze prettige vertaling van een van zijn controversieelste boeken is zeer welkom. Ellul ziet van Genesis tot Openbaring één visie op het fenomeen stad. De auteur benadert de Bijbel niet vanuit een klassiek-exegetisch perspectief, maar vanuit een theologisch en canoniek perspectief, waarin ook duidelijk sociologische aspecten van de stad worden besproken.

De stad staat in de Bijbel onder Gods vloek, niet vanwege het kwaad dat daarin gebeurt, maar omdat het bouwen van steden het toppunt is van de menselijke rebellie tegen God (zie hoofdstuk 1 over Kain, Nimrod, Babel). De stad is een spirituele macht geworden waar we ons niet van kunnen bevrijden en waar we in moeten leven. Enerzijds is dat hopeloos, want de mens heeft geen controle over de stad en ze is een broeinest van ongelijkheid en onrecht. Nooit zal de mens haar problematiek oplossen; het streven naar een ideale stad is zinloos. Anderzijds is er wel hoop en een opdracht.

Ellul ziet een dialectiek tussen de veroordeelde stad en God die ingrijpt en de stad (uiteindelijk) wil veranderen. Deze spanning wordt niet opgelost, maar plaatst ons in de stad om ons voor haar welzijn in te zetten (Jeremia 29:5-7), zonder aan haar macht deel te hebben. Er is hoop, want God zal uiteindelijk de macht van de stad verwerpen en het symbool van de rebellie omvormen tot een hemels Jeruzalem. Hoewel Ellul deze lijn door de hele Bijbel ziet, is er een opvallende afwezigheid van Bijbelgedeelten over de goddelijke opdracht tot wederopbouw van de tempel en daarmee van de stad Jeruzalem (bijvoorbeeld helemaal geen besprekingen van of verwijzingen naar Ezra-Nehemia). Daarnaast blijkt het onderscheid tussen stad en dorp in het NT niet zo duidelijk als Ellul doet geloven (bijvoorbeeld Matteüs die Marcus’ ‘dorpen’ vaak vervangt door ‘steden’).

Toch zijn deze exegetische punten niet hinderlijk, want de grote lijn is wel duidelijk: de mens heeft het fenomeen stad niet meer in de hand, net zo min als hij de techniek of de economie in de hand heeft (andere onderwerpen waar Ellul veel over heeft geschreven): het zijn autonome machten geworden. Ellul bekritiseert het vooruitgangsgeloof en het maakbaarheidsideaal dat we onze steden zo kunnen plannen dat problemen opgelost kunnen worden. We hebben allang de greep op de stad verloren. De boodschap is prikkelend en nog steeds relevant: zijn analyse van de zwakheden van de organisatie van de stad licht op door de huidige coronacrisis. Ellul doet kritisch naar het fenomeen stad kijken, en nog belangrijker, naar onszelf en onze maatschappij.

Jacques Ellul. De grote stad. Een bijbels perspectief. Marianne van Reenen (vert.). Middelburg: Skandalon, 2020. 272 pp. €27,50. ISBN 9789492183903.

Ellul – De grote stad

‘De grote stad’ is pas het derde in het Nederlands vertaalde boek van Ellul (1912-1994), hoewel hij een invloedrijk socioloog, jurist en theoloog was en meer dan vijftig boeken schreef. Deze prettige vertaling van een van zijn controversieelste boeken is zeer welkom. Ellul ziet van Genesis tot Openbaring één visie op het fenomeen stad. De auteur benadert de Bijbel niet vanuit een klassiek-exegetisch perspectief, maar vanuit een theologisch en canoniek perspectief, waarin ook duidelijk sociologische aspecten van de stad worden besproken.