None

De week van de kerkgeschiedenis

Kerkgeschiedenis voor iedereen is een prachtig boek voor iedereen die interesse heeft in de wortels van het Christelijk geloof. Naar aanleiding van de verschijning van dit boek houden we op theoblogie.nl de week van de kerkgeschiedenis. Een week lang delen we elke dag een artikel dat te maken heeft met kerkgeschiedenis. Maar wat is kerkgeschiedenis eigenlijk?

Om daarachter te komen kunnen we het best het boek Kerkgeschiedenis voor iedereen zelf aan het woord laten.

In het begin was er kerkgeschiedenis

Er valt heel veel te leren van de kerkgeschiedenis. Maar wat bedoelen we eigenlijk precies met die term? Het woord ‘geschiedenis’ zegt op zichzelf niet zo veel. Geschiedenis verwijst naar het verleden, maar dat is een heel breed woord. Er is een onderwerp nodig. Dat kan van alles zijn. Zo kun je de geschiedenis van de biologie, de technologie, of het economische denken bestuderen.
De geschiedenis die we in dit boek behandelen, is die van de kerk. Je zou ook kunnen spreken van de geschiedenis van het christendom, want de kerk maakt deel uit van het christendom. Die twee termen worden ook wel gebruikt als twee verschillende benaderingen.

Bij kerkgeschiedenis gaat het over de kerk als instituut en bij geschiedenis van het christendom gaat het ook over gelovigen en de manier waarop zij hun geloof beleefden. Wij kiezen voor het begrip kerkgeschiedenis, omdat de kerk in onze visie een belangrijke rol heeft gespeeld in de geschiedenis van het christendom. Uiteraard speelt hier ook mee dat wij als auteurs allebei nauw bij een kerk betrokken zijn en geloven dat de kerk door God door alle eeuwen heen bij elkaar geroepen en geleid wordt (zie onder).
In de behandeling van de kerkgeschiedenis besteden we echter niet alleen aandacht aan ‘het instituut’ kerk, kerkelijke leiders en de leer, maar ook aan de manier waarop gelovigen dachten en leefden.

Niet één kerk

We hebben het telkens over ‘kerkgeschiedenis’, terwijl er vandaag de dag alleen al in Nederland vele denominaties (kerkgenootschappen) zijn. Deze term wordt echter in Nederland (en ook daarbuiten) nog steeds gebruikt, ook al is er in ons land niet meer één kerk die bevoordeeld wordt door de overheid. Zoals dat vandaag de dag gebruikelijk is in boeken over kerkgeschiedenis, besteden we in dit boek aandacht aan het brede veld van denominaties en stromingen binnen het christendom.

Overigens zijn veel boeken waarin de geschiedenis van de christelijke kerk behandeld wordt niet beperkt tot de kerk of het christendom, maar worden ook de islam en het Jodendom besproken. Die benadering, waarbij verschillende godsdiensten worden besproken, noem je religiegeschiedenis. In deze kerkgeschiedenis staat het christendom echter centraal, hoewel de verhouding tot andere godsdiensten wel ter sprake komt.

Een belangrijke vraag is wanneer de kerkgeschiedenis begon. Een van de antwoorden luidt: aan het begin van de wereld, zoals ook Zondag 21 van de Heidelbergse Catechismus belijdt. Toch beginnen de meeste boeken over de kerk bij het Bijbelboek Handelingen, dat met Pinksteren begint. Vanaf dat moment wordt het evangelie namelijk niet alleen aan de Joden in Israël verteld, maar ook gebracht aan de andere volken, tot aan de einden van de aarde. Hoe je ook denkt over het ontstaan van de kerk, de meeste kerkgeschiedenisboeken beginnen daar waar de Bijbelse geschiedenis eindigt. Ook wij maken in dit boek deze keuze, om een praktische reden: anders gaan we deels herhalen wat in de Bijbel staat.

Kerkgeschiedenis onderscheiden

Kerkgeschiedenis houdt zich dus bezig met de tijd na de Bijbel. Toch wordt in een kerkgeschiedenis regelmatig verwezen naar de Bijbel. Theologen hebben zich namelijk eeuwenlang niet alleen op hun voorgeslacht beroepen, maar ook en vooral op de Bijbel. Daardoor zijn leerstellingen ontstaan en daaruit krijgt het kerkelijke leven en dat van de gelovigen vorm.
Verder is kerkgeschiedenis een belangrijk onderdeel van het vakgebied theologie. De theologie kan niet zonder kerkgeschiedenis, omdat de kerk een geschiedenis heeft die haar heeft gevormd. Theologie is een brede term, waaronder de bestudering van het Oude en Nieuwe Testament vallen, alsook de dogmatiek (leerstellingen), praktische theologie (pastoraat, missiologie, etc.) en kerkgeschiedenis.

Tijdvakken

Als je boeken over de kerkgeschiedenis leest of les daarover krijgt, wordt vaak onderscheid gemaakt tussen Oudheid, Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. Deze indeling is ontstaan binnen de stroming van de renaissance (1400-1600), een stroming die over de middeleeuwen heen naar de Oudheid wilde teruggrijpen (hoofdstuk 7). De verdeling van de tijd over deze drie perioden heeft echter iets onevenredigs, want na 1500 is er veel meer gepubliceerd dan in de 1500 jaar daarvoor, onder andere doordat de boekdrukkunst kort daarvoor uitgevonden werd. In dit boek willen we evenredige aandacht besteden aan alle eeuwen. Daarom beslaat elk hoofdstuk ongeveer tweehonderd jaar.

Nederlands en algemeen

Een volgend onderscheid dat vaak wordt gemaakt is dat tussen Nederlandse kerkgeschiedenis en algemene kerkgeschiedenis. De laatste gaat over de geschiedenis van de kerk in de wereld in het algemeen. In dit boek willen we beide combineren. We gaan uit van de algemene kerkgeschiedenis, hoewel we niet in elk hoofdstuk aan alle werelddelen aandacht kunnen besteden. Verder zullen we voor zover mogelijk inzoomen op Nederland, om de plaats van Nederland in het grote geheel van de kerkgeschiedenis aan te geven.

Keuzes

We proberen een selectie uit de kerkgeschiedenis te maken die een goed beeld geeft van het geheel. Wel zijn we ons ervan bewust dat onze keuzes voor een deel te maken hebben met onze westerse afkomst, onze kerkelijke achtergrond en onze interesses. De kerkgeschiedenis verhoudt zich ten slotte tot de algemene geschiedenis: tot kunst, filosofie en politiek. Dat maakt de kerkgeschiedenis boeiend! In de meeste eeuwen waren kerk en staat intensief met elkaar verbonden. De leiders van de kerk waren vaak ook politieke leiders en andersom. In het westen is dat inmiddels grotendeels veranderd. In Nederland bijvoorbeeld zijn aan het eind van de achttiende eeuw kerk en staat van elkaar gescheiden. Een uitzondering op het algemene patroon is het Verenigd Koninkrijk: koningin Elizabeth II is officieel hoofd van de Church of England. Wereldwijd zijn er nog negentien landen waar het christendom de staatsgodsdienst is.