None

Verzuiling, ontzuiling en social media

Ter ere van de week van de Kerkgeschiedenis delen we vandaag een artikel over de verzuiling, ontzuiling en social media.

Verzuiling, een interessant maatschappelijk fenomeen dat een grote rol speelde in de twintigste eeuw. Nu, anno 2020 is die verzuiling zo goed als verdwenen en zijn we ontzuild. Maar is dat wel zo? In dit artikel neem ik u mee in een korte kerkgeschiedenis van verzuiling, ontzuiling media en social media.

Wat is de verzuiling?

Maar voor dat we hier diep in kunnen duiken, moeten we eerst vast stellen wat de verzuiling is.

Socioloog Van Doorn kwam in 1956 met de volgende definitie: “Verzuiling is het proces, waarbij meerdere in één samenleving aanwezige, ideologisch beheerste groepen worden opgenomen in overwegend organisationele sociale controle-systemen, met een tendentie tot overwoekering van de ideële waarden door de organisatie en tot een ideologisch justificeren van de organisationele beheersing.”

In gewone taal: leven in een samenleving waarin meerdere ideologische groepen zich hebben georganiseerd. Ook wel ideologische differentiatie genoemd. Op een gegeven moment sloeg dit over in organisationele differentiatie. Dit hield in dat men producten ging kopen van bedrijven die paste binnen hun eigen zuil. Als protestant ging je naar de protestante bakker, als Katholiek naar de Katholieke slager, als liberaal las je een liberale krant. U ziet het vast voor zich. De verzuiling was overal. Van baby tot oudere, de verzuiling was voor een groot deel sturend op hoe jouw leven er uit zag.

Uiteraard was de verzuiling niet sluitend: je zag en sprak nog steeds mensen die niet dezelfde ideologische opvattingen hadden als jij. Maar dit systeem zorgde er wel voor dat er een sterker onderscheid ontstond tussen de verschillende groepen. Wanneer je als individu in een gemeenschap leeft met dezelfde ideeën als jij, ben je ook minder sterk geneigd om ooit aan die ideeën te twijfelen. Een veilig, overzichtelijk en rustig bestaan, zo zou je wel kunnen zeggen.

Wat is ontzuiling?

Dit idee was echter niet lang houdbaar. De ontzuiling zette in en zorgde ervoor dat de zuilen beetje bij beetje afbrokkelden. Dit kwam enerzijds door het proces van individualisering. Mensen ontdekten dat ze niet afhankelijk waren van de zuil waar ze in leefde en kregen een minder hechte band met hun gemeenschap. Daarnaast zorgde de secularisatie ervoor dat de zuilen minder stand konden houden tijdens het afbrokkelproces.

Voor de christelijke kerk was de ontzuiling niet bepaald goed nieuws. Na de Tweede Wereldoorlog hoopte veel christenen dat zij voor verbinding en eenheid konden zorgen in de maatschappij. Men vond dat in de Tweede Wereldoorlog de eensgezindheid ver te zoeken was geweest en wilde een tegengeluid geven aan de wreedheid tussen 1940 en 1945. Tussen de verschillende christelijke zuilen vond veel samenwerking plaats om ervoor te zorgen Nederland weer te verbinden in het Christendom. Helaas vond dit idee geen weerklank bij veel ongelovigen en werd er zelfs gezegd dat het de scheiding tussen deze twee groepen vergrootte.

Hoe werkt dat in 2020?

De zuilen brokkelden langzaam beetje bij beetje af, maar de invloed ervan is tegenwoordig nog steeds te merken. Basisscholen zijn nog steeds verbonden aan een bepaalde stroming, sommige bedrijven dragen een bepaalde stroming uit en we hebben natuurlijk nog altijd onze kerkgemeenschappen. Waar de televisie en radio juist bijdroegen aan het proces van ontzuiling in de twintigste eeuw, is het nu een interessante overblijfsel en herinnering aan de verzuiling. KRO, EO en VPRO vinden allemaal hun wortels in de verzuiling van de Nederlandse maatschappij, omdat ze verschillende groepen vertegenwoordigden. Dit had echter ook een ander effect. De media, met name radio en televisie, gaf men de mogelijkheid om ook buiten zijn eigen zuil informatie te krijgen. Zo kwam je meer in aanraking met opvattingen van anderen en leerde je buiten je eigen kaders denken. De wereld werd op die manier weer een beetje groter.

Wat hebben verzuiling, ontzuiling en social media met elkaar te maken?

De diverse omroepen representeerde verschillende groepen mensen op televisie en radio en dat zorgde voor een veelzijdig beeld. Online, op social media, ligt dat anders.

Facebook, Instagram, Twitter; ze maken allemaal gebruik van een algoritme. Het algoritme verzameld informatie over jouw mediagebruik. Alles wat jij liket, deelt of op comment wordt door het algoritme gezien en onthouden. Vervolgens zorgt het er voor dat jij meer berichten te zien krijgen die passen bij de dingen waar jij eerder interactie mee had. Als het algoritme weet dat jij christen bent, krijg je meer christelijke media aangeraden. Als je houdt van lezen, dan krijg je reclame voor boeken die je leuk zou vinden. Je krijgt te zien wat bij jou past. Je komt daardoor online steeds meer met mensen in aanraking die dezelfde ideologische opvattingen delen als jij. Dat idee komt bekend voor, of niet? Het idee dat je in verbinding staat met mensen die hetzelfde geloven als jij, hetzelfde soort leven leven en dezelfde producten kopen.

Verzuiling 2.0?

Laten we opnieuw kijken naar de definitie van verzuiling volgens Van Doorn.

“Verzuiling is het proces, waarbij meerdere in één samenleving aanwezige, ideologisch beheerste groepen […]

– Protestanten, Katholieken, Moslims, ze zijn allemaal online goed vertegenwoordigde ideologische groepen.

[…] worden opgenomen in overwegend organisationele sociale controle-systemen, […]

– Bedrijven als Google en Facebook zou je als zodanig kunnen bestempelen

[…] met een tendentie tot overwoekering van de ideële waarden door de organisatie […]

– De social media verslaving is ons niet vreemd en wellicht vergelijkbaar met overwoekering

[…] en tot een ideologisch justificeren van de organisationele beheersing.”
– Een leven zonder social media is wel haalbaar, maar voor veel mensen lastig in te richten.

Oftewel: verschillende ideologische groepen vinden elkaar steeds meer online en krijgen steeds meer informatie te zien op basis van hun voorkeuren, georganiseerd door grote bedrijven als Google en Facebook. Tel daar de social media verslaving waardoor we constant met deze media in aanraking komen hier bovenop en je zou kunnen spreken van een ideologische klankkast 2.0.

Wellicht klinkt dat iets te denigrerend. Het is prachtig om met mensen in contact te staan met wie je een verbindende factor hebt. Maar het is goed om ons te beseffen verzuiling, ontzuiling en social media misschien meer met elkaar te maken hadden dan we dachten.