2012, het jaar van de grote verandering? – door Koen Holtzapffel

2012. Voor veel mensen niet meer dan wéér een nieuw jaar, zij het onder een somber economisch gesternte. Voor heel veel andere mensen juist een heel bijzonder jaar, het jaar namelijk van de grote verandering. In 2012 gaan we over in een nieuwe dimensie van ons bestaan, meer fijnstoffelijk, met vrede voor iedereen en een totaal andere samenleving. Het klinkt natuurlijk allemaal prachtig, wie zou er tegen zijn. Maar of het ook echt gebeuren gaat? We zullen zien.
Zeker  is dat de gespannen verwachtingen omtrent 2012 dikwijls worden verbonden met wat de Midden-Amerikaanse Maya hierover hebben voorspeld. Hun Maya-kalender zou aangeven dat het einde van de wereld in 2012 daar is, om precies te zijn op 21 december 2012. Wie geïnteresseerd is in de vraag wat deze Maya-voorspelling wetenschappelijk waard is, moet het essay over de toekomst maar lezen dat ik recent schreef onder de titel Alleen de hond leeft in het hier en nu.  
Ter geruststelling, de (voorlopige)  conclusie van wetenschappers luidt: de datum van 21 december 2012 heeft niets te maken met een zogenaamd einde van de Mayakalender, en dus ook niet met een grote spirituele ommekeer in de wereld of met het apocalyptische einde ervan.
Maar in mijn essay probeer ik niet alleen de vraag te beantwoorden of 2012 het jaar van de grote verandering wordt. Het essay gaat veel breder over de vraag: wat betekent toekomst eigenlijk in ons leven en in ons geloofsleven? Moeten we in ons geloofsleven de toekomst niet een veel belangrijker plaats geven dan veel hedendaagse ‘hier en nu spiritualiteit’ suggereert? (zie bijvoorbeeld het blad  Happinez)
Nu zijn er meerdere manieren waarop de toekomst een rol kan spelen in het geloof. Je kunt  in dit verband denken aan de apocalyptiek (= openbaring van verborgen waarheden). Het is een manier van naar de toekomst kijken die wordt gekenmerkt door een geheel eigen samenstel van beelden en denkbeelden. In veel apocalyptiek wordt het einde van de wereld aangekondigd, en tevens het begin van een heel nieuwe tijd. Het is omgeven met geheimzinnigheid, zoals in het laatste boek van de bijbel, de Openbaring van Johannes. Moderne, ‘verlichte’ mensen zijn huiverig voor apocalyptiek en dat is begrijpelijk. Door apocalyptische denkbeelden beïnvloede mensen maken soms meer kapot dan ons lief is. Tegelijk: de apocalyptische kijk op de dingen is invloedrijk en speelt altijd weer een belangrijke rol in tijden van ingrijpende veranderingen, zoals vandaag de dag op economisch en klimatologisch gebied. Zulke veranderingen leiden tot gevoelens van onzekerheid en onbehagen. Apocalyptische denkbeelden geven dan houvast. Maar, ze zijn vaak zo zwart-wit. Met nadruk op een heilige rest van uitverkorenen die gered wordt terwijl de rest van de mensheid ten onder gaat. Kan dat nou echt niet anders?
Gelukkig is er een alternatief. Want naast apocalyptici zijn er ook altijd weer profeten.
Profeten hebben eveneens iets te vertellen als het om de toekomst gaat. In nauwe relatie overigens tot een kritische beoordeling van het hier en nu. Maar de toekomst is bij hen nooit volledig dichtgetimmerd zoals in de apocalyptiek. En we moeten ook niet stilletjes-passief gaan zitten afwachten ‘wat de toekomst brengen moge’. Nee, bij profeten  is de toekomst (mede) afhankelijk van onze eigen inspanningen. Morgen al, liefst nog vandaag.
Lastig worden ze gevonden, profeten. Ze verstoren onze gemoedsrust en worden in hun eigen tijd dus niet geëerd. Maar nodig zijn ze wel en ze zijn er gelukkig nog steeds. Martin Luther King was toch niet de laatste profeet die durfde roepen ‘I have a dream’? De vrouwelijke Nobelprijswinnaressen van 2011 hadden ook iets profetisch over zich, en wie weet zit dat element tevens onder leden van de beweging Occupy.
Een ding is zeker. Voor profeten is 2012 niet het einde der tijden. Wel een uitgelezen kans om dingen anders te doen, beter voor medemens en milieu. Of 2012 dus het jaar van de grote verandering wordt? De tijd zal het leren. Maar mét de profeten zeg ik: dat ligt ook aan onszelf!
Koen Holtzapffel
—
Koen Holtzapffel is remonstrants predikant in Rotterdam en deed onderzoek naar de toekomstverwachting bij een aantal twintigste-eeuwse theologen. Hij is auteur van het boek Alleen de hond leeft in het hier en nu. Essay over de toekomst (2011, Uitgeverij Meinema).

2012, het jaar van de grote verandering? – door Koen Holtzapffel

2012. Voor veel mensen niet meer dan wéér een nieuw jaar, zij het onder een somber economisch gesternte. Voor heel veel andere mensen juist een heel bijzonder jaar, het jaar namelijk van de grote verandering. In 2012 gaan we over in een nieuwe dimensie van ons bestaan, meer fijnstoffelijk, met vrede voor iedereen en een […]