Bankbiljetten op de A2 – door Peter Verbaan

Redactie Theologie.nl

Op 29 augustus promoveerde ik op mijn boek Het geweten. We waren juist op weg richting Utrecht toen we in de auto het nieuws hoorden over rondwaaiende bankbiljetten op de A2. De sfeer in de auto was wat gespannen, ik geef het toe. Ieder bereidde zich voor op zijn eigen manier. Radio aan, je weet nooit of er files zijn. Toen hoorden we het nieuws. En ik weet dat ik riep: Kijk zo actueel is mijn thema nu.
Een van de kinderen, blij dat papa even los leek te komen van de
schijngevechten in zijn hoofd, riep: Gaaf. Biljetten graaien. Een ander riep:
Zou jij dat dan doen? Mijn vrouw zei: Die biljetten zijn toch zeker genummerd?
We kregen een gesprek daarover, hoe bewerkelijk dat was, om alles te scannen, hoe zo’n geldtransport dit nu toch kon laten gebeuren.Â Dat er nu eenmaal overal fouten worden gemaakt. De oudste zei: Is er dan werkelijk maar eentje zo eerlijk dat hij terugkomt? (Ik dacht nog: was er niet ook zo’n gelijkenis?)
Eventueel gooi ik dit bij de verdediging erin, zei ik. En ik broedde verder. In mijn benadering is het geweten een resonantieruimte, waarin verschillende stemmen een aanklager, een verdediger, een rechter zich melden en tot elkaar verhouden. Ik gebruik de drieslag index, vindex, iudex. Dat speelt ook hier.
Er is allereerst een norm: Gij zult niet stelen, of algemeen menselijk geformuleerd: je blijft af wat van een ander is. Dat is de index. Dat zijn ook belangen, passies, loyaliteiten aan mensen en zaken. Geld haalt het slechtste in mensen naar boven, al hebben we het allemaal nodig en kun je er ook heel goede dingen mee doen. Hoe zingt Herman van Veen dat ook alweer? Als je jong bent, dan denk je: Alles draait om geld. Als je oud bent weet je het zeker, geld heeft immer geen verstand.
Daar komt de vindex, de advocaat het kan ook die van de duivel zijn die zegt: ja, maar dit is toch vindersloon? Die geldauto zal wel verzekerd zijn, dus het doet niemand pijn. En als anderen dat ook doen, iedereen stopt, waarom zou ik dan niet? Ik ga heus niet achter het laatste briefje aan.
En dan is er de iudex, de rechter, de intern getuige, die achteraf zegt: was dit wel goed? Was het voor mij niet beter geweest om het terug te geven aan die arme ongelukkige geldloper? Dan waren er tenminste twee teruggekomen. En ik ga vanavond uit eten of ga een weekendje ervan weg, en toch voelt (smaakt?) het niet goed. En zo kan zo’n persoon last hebben/houden van zijn geweten. Terwijl de mensen die net eerder of later over de A2 of een andere weg reden misschien dachten: waarom reden wij daar niet net op dat tijdstip??
Uiteindelijk kwam de A2 bij de verdediging niet ter sprake. De hoofdwegen in het onderzoek werden bevraagd. Een mooie gelegenheid om het goud dat ik daar had gevonden voor het voetlicht te brengen.
Peter Verbaan

Peter A. Verbaan is protestants predikant in Ermelo. Hij promoveerde op zijn boek Geweten. Rehabilitatie van een theologisch begrip (verschenen bij Uitgeverij Boekencentrum).
Tientallen automobilisten die maandagochtend bankbiljetten opraapten toen een geldtransport op de A2 een deel van zijn lading verloor, hebben het geld teruggebracht bij de politie.