Menu

Bowker – Handboek wereldreligies

Arjan Sterken

Ontdek de grote godsdiensten van vroeger tot nu

Het is frustrerend werk, hoor, religiewetenschapper. Ik zit nu zo’n tien jaar in het vak en het verbaast me hoe zwaar het tegenvalt met de religieuze geletterdheid in Nederland. Het is daarbij vooral zonde dat religiewetenschappers veelal onzichtbaar zijn in publieke debatten rondom religie, waardoor een groot gedeelte van Nederland vast blijft zitten in een vrij onkritische blik op het begrip ‘religie’. De grote vraag is dan ook: hoe breng je deze jaren van studie en inzicht over op andere mensen?

omslag van Handboek Wereldreligies van John Bowker

Eén van de manieren waarop religiewetenschappers proberen te communiceren met een groter publiek is via algemene boeken over wereldreligies, zoals het Handboek Wereldreligies van John Bowker. Het boek is nu ook uitgekomen bij KokBoekencentrum in de vertaling van Daan Savert. John Bowker is een Anglicaanse priester en professor Religiestudies op verschillende universiteiten, waaronder Cambridge. Zijn oeuvre betreft boeken over de relatie tussen religie en geweld en tussen religie en wetenschap, maar ook algemene boeken over religie zoals deze.

Globaal overzicht

Het boek geeft een globaal overzicht over verschillende religies wereldwijd. Wat betreft selectie van deze wereldreligies doet Bowker hetzelfde als soortgelijke boeken van bijvoorbeeld Christopher Partridge’s Introduction to World Religions (uitgegeven in het Nederlands als Handboek van de Wereldgodsdiensten) of Ninian Smart’s The World’s Religions: het volgt het zogenaamde wereldreligies-paradigma. Het wereldreligies-paradigma presenteert religies als onafhankelijke elementen die los kunnen bestaan van enige culturele inbedding. Een religie in het wereldreligies-paradigma is een duidelijk omlijnde entiteit met een unieke set aan ideeën en rituelen die het van andere religies onderscheidt. Daarnaast is religie een duidelijk te onderscheiden entiteit van zaken als politiek, gezondheidszorg, economie, onderwijs, en wat men maar wil.

Religie als kracht op zichzelf

Veel mensen denken op deze manier na over religies. Het wereldreligies-paradigma geeft houvast aan de chaos in de werkelijkheid en geeft een heldere manier om de wereld in te delen: er zijn verschillende religies die men makkelijk van elkaar kan onderscheiden, en elk religieus persoon hangt slechts één van deze religies aan. Bowker verkondigt dit idee in zijn oeuvre en gebruikt het in zijn argumentaties. Hij stelt namelijk dat religies geen toenadering kunnen zoeken, omdat elke religie zulke andere ideeën heeft over de werkelijkheid dat ze elkaar principieel uitsluiten (blz. 336-337).

Bowker benadert religie dus als een kracht op zichzelf. Hij stelt bijvoorbeeld in een interview met de Universiteit van Cambridge dat het religies (als abstracte systemen) zijn die gewelddadig kunnen zijn, en niet mensen. Hiermee veroorzaakt Bowker een lastig theoretisch probleem. Als een religie een entiteit op zichzelf wordt, los van de aanhangers ervan, dan wordt de variëteit van handelen door al deze verschillende aanhangers achterwege gelaten. Het gaat dan immers om de grote abstracte systemen, niet om wat mensen in werkelijkheid doen.

Grenzen van religies

Door deze abstracte definitie van religie te volgen, en voorbij te gaan aan de geleefde kant ervan, laat het boek niet zien op welke manier de grenzen van religies erg diffuus kunnen zijn. Het laat bijvoorbeeld niet zien hoe aanhangers van verschillende religies in India gebruik maken van dezelfde significante plekken en heiligen. Noch laat het zien hoe veel Japanners gretig gebruik maken van verschillende religieuze tradities voor verschillende doeleinden: familierituelen bij de shinto-tempel, huwelijken in de christelijke kerk, en crematies bij de boeddhisten. Op welke manier kunnen we hier nou echt spreken van gescheidenheid van tradities?

Doordat religie een afgezonderd fenomeen is negeert het ook de wijze waarop religie vaak relevant is. De vermenging van religie en politiek is iets wat men overal tegenkomt, zoals de evangelicale invloeden in de Amerikaanse politiek, of het hindoe-nationalisme in India. Daarnaast negeert het ook hoe fenomenen die wij niet religieus zouden noemen toch de rol van religie kunnen vervullen, zoals staatsmythologie (denk aan de recente serie Het Verhaal van Nederland), complottheorieën, herdenkingsbijeenkomsten (zoals op 4 mei), altaartjes op plekken waar iemand is verongelukt, en ga zo maar door. Allemaal manieren waarop iedereen bezig is met religie, maar wat we niet als zodanig herkennen.

Geschikt als introductie

Dit boek geeft ons dus geen middelen voor een kritische blik op het concept ‘religie’. Dit boek is bedoeld voor de leek die graag iets wil weten over de fenomenen die we standaard als ‘religie’ zien, en gaat hierbij een heel traditioneel rijtje van tradities af: allerlei religies uit de Oudheid, India, China, en Japan, de Abrahamitische religies (jodendom, christendom, islam), en inheemse religies, zonder deze termen te problematiseren. De informatie die hierover gegeven wordt is in de basis geschikt als introductie, maar is vaak niet genuanceerd, gedetailleerd, volledig, of oncontroversieel. Hoewel dit boek dus duidelijk niet mijn voorkeur heeft, heeft het toch één groot pluspunt ten opzichte van andere publicaties: de afbeeldingen zijn daadwerkelijk schitterend, en de uitleg die bij de afbeeldingen wordt gegeven is meestal erg inzichtelijk. Deze afbeeldingen zal ik zeker in de toekomst gebruiken bij mijn collegereeks Wereldgodsdiensten. Verwacht dus geen baanbrekende inzichten in dit boek, maar bereidt u voor een vrij basaal en onkritisch verhaal dat schitterend is geïllustreerd.

Arjan Sterken is promovendus en docent bij Vergelijkende Religiewetenschappen, Radboud Universiteit Nijmegen .


Boekentip: Handboek wereldreligies. Ontdek de grote godsdiensten van vroeger tot nu.

Het prachtige ‘Handboek wereldreligies’ van John Bowker vormt een rijk en uitgebreid naslagwerk waarin een breed scala aan religies aan bod komt, waaronder het hindoeïsme, jaïnisme, boeddhisme, sikhisme, jodendom, christendom, islam en Japanse en Chinese religies. Ontdek de geschiedenis van de grootste en kleinste wereldreligies en de meest bekende gebruiken, rituelen en overtuigingen. De gedetailleerde en heldere beschrijvingen en kleurrijke illustraties laten je meer zien van de heilige teksten, kunstvoorwerpen, schilderijen en architectuur. Een toegankelijk en onmisbaar boek voor iedereen die meer wil weten over religie en spiritualiteit door de eeuwen heen.

Een luxe uitvoering met veel uniek beeldmateriaal.

Bestel jouw exemplaar voor €39,99 met gratis verzending bij Boekenwereld.com

Bowker – Handboek wereldreligies

Het is frustrerend werk, hoor, religiewetenschapper. Ik zit nu zo’n tien jaar in het vak, en het verbaast me hoe zwaar het tegenvalt met de religieuze geletterdheid in Nederland. Het is daarbij vooral zonde dat religiewetenschappers veelal onzichtbaar zijn in publieke debatten rondom religie, waardoor een groot gedeelte van Nederland vast blijft zitten in een vrij onkritische blik op het begrip ‘religie’. De grote vraag is dan ook: hoe breng je deze jaren van studie en inzicht over op andere mensen?

Boekomslag Handboek wereldreligies van John Bowker
Boekomslag Handboek wereldreligies van John Bowker

Nieuwe boeken