Brinkman – Hoe mijn God veranderde

Een reisverslag

De theoloog Martien Brinkman doet in dit boek een poging de inzichten en gedachten die hij in de loop der jaren in allerlei artikelen en boeken heeft gepubliceerd, uit te werken tot een samenhangend geheel. Centraal staan daarbij de veranderingen die zijn godsbeeld heeft ondergaan. Dat maakt het boek meteen interessant voor lezers die net als Brinkman (geboren in 1950) de afgelopen decennia betrokken zijn geweest bij geloof en kerk en die de veranderingen op maatschappelijk, cultureel en religieus gebied bewust hebben meegemaakt.

Theologische gids

Brinkman verbindt in dit boek regelmatig persoonlijke ervaringen met zijn theologische beschouwingen waardoor zijn betoog voor de lezer extra herkenbaar wordt. Het is de moeite waard om, onder leiding van deze theoloog, de veranderingen die het geloof van de meeste mensen de afgelopen decennia heeft ondergaan, van dichtbij te bekijken en de balans op te maken. Brinkman is een goede theologische gids en dat blijkt vooral omdat hij in gesprek is met allerlei tradities en denkrichtingen. Hij is onmiskenbaar een calvinist, wat onder andere blijkt uit zijn voorliefde voor het woord en zijn gesprek met schrijvers en dichters. Maar hij is al sinds jaren ook sterk betrokken bij de oecumenische beweging, en hij heeft dan ook grote belangstelling voor de ideeën van theologen uit andere culturen. Bijvoorbeeld theologen die zijn opgegroeid in de hindoeïstische en boeddhistische wereld en die bij hun reflectie op het christelijk geloof gebruik maken van inzichten uit hun eigen cultuur.

Existentiële ervaring

Brinkman luistert naar de verschillende tradities en is steeds weer op zoek naar de menselijke levenservaringen die achter de geloofsleer schuilgaan. Dat is voor hem een belangrijk uitgangspunt. Hoe oud een dogma ook mag zijn en hoe moeilijk het soms is geformuleerd voor hedendaagse gelovigen, elk dogma, zo is zijn stellige overtuiging, komt voort uit een existentiële ervaring en is de verwoording van een voorlopig antwoord op menselijke vragen. Dat betekent voor Brinkman dus: steeds weer terugzoeken naar de mensen en hun beleving achter de geloofsleer. Als we dat niet doen is het gevaar groot dat de geloofsleer verstart in de dode taal van oude leer.

Veranderde geloofsleer  

Op welke wijze is zijn godsgeloof in de loop der jaren veranderd? Dat beschrijft Brinkman vooral in de epiloog van zijn boek. Die veranderingen hebben zich voltrokken aan de hand van het voortdurende gesprek met theologen als G.C. Berkouwer en H.M. Kuitert. Zij zijn beide leermeesters voor hem geweest, maar op belangrijke punten heeft Brinkman zijn eigen weg gekozen. In zijn Gereformeerde jeugd kreeg hij het geloof mee in een almachtige God die alles voorziet en bestuurt. Veel gelovigen zijn daarmee al stuk gelopen, omdat zij het kwaad in de wereld niet konden rijmen met zo’n almachtige goddelijke bestuurder. Van dat godsgeloof nam Brinkman al snel afstand. Hij ontwikkelde een godsgeloof waarin niet almacht maar vertrouwen de centrale plaats inneemt. “In mijn godsgeloof vertrouw ik mij toe aan een heilzame macht die met woorden als ‘trouw’, ‘ontferming’ en ‘vergeving’ omschreven kan worden” (p. 262). In aansluiting aan de calvinistische traditie ziet hij God als refugium of asylum, dus als toevluchtsoord.

Een ander beeld dat Brinkman graag gebruikt om God te karakteriseren is dat van de ouderlijke zorg. Met dergelijke beelden laat hij zien dat wij anders kunnen denken over God dan vroeger werd geleerd. De kern daarvan is het “vertrouwen op een heilzame omvatting van het menselijk bestaan”, en dat is “het grootste godsgeschenk dat een mens in het ondermaanse ten deel kan vallen” (267). De schrijver kan zijn boek dan ook eindigen met een vertrouwensvotum aan het adres van God en de schepping.

Het boek is niet alleen voor theologen geschreven, maar voor iedereen die geïnteresseerd is in geloof en de ontwikkelingen op religieus gebied. Wie bereid is enige moeite te doen, wordt daarvoor beloond met tal van boeiende inzichten.

Brinkman – Hoe mijn God veranderde

De theoloog Martien Brinkman doet in dit boek een poging de inzichten en gedachten die hij in de loop der jaren in allerlei artikelen en boeken heeft gepubliceerd, uit te werken tot een samenhangend geheel. Centraal staan daarbij de veranderingen die zijn godsbeeld heeft ondergaan. Dat maakt het boek meteen interessant voor lezers die net als Brinkman (geboren in 1950) de afgelopen decennia betrokken zijn geweest bij geloof en kerk en die de veranderingen op maatschappelijk, cultureel en religieus gebied bewust hebben meegemaakt.