De God die danst – door Tomáš Halík

Vandaag verschijnt het nieuwe boek van Tomáš Halík, Ik wil dat jij bent. Over de God van liefde. Hier kunt u het woord vooraf lezen.

Een woord van de schrijver aan de lezer

Het belangrijkste thema van dit boek is de liefde. Er zijn maar weinig woorden die zo uiteenlopend geïnterpreteerd kunnen worden als de woorden ‘God’ en ‘liefde’. Maar als het woord ‘God’ voor iemand allesbehalve duidelijk is, of juist vragen oproept in plaats van ze te beantwoorden, welke betekenis hebben de bekende bijbelse uitspraken over de liefde dan nog voor hem? ‘God is dood’, om de formulering van Nietzsche te gebruiken.

Wie niet liefheeft, kent God niet, staat er in de Bijbel. Ik wil graag laten zien dat we in deze tijd waarin een bepaald type religie op sterven na dood is, pas in de diepe menselijke ervaring van de liefde de betekenis van het woord ‘God’ echt volledig kunnen begrijpen. Sommigen vinden dat het type religie zoals we dat kennen sinds de begindagen van de moderniteit is uitgespeeld en dat hetzelfde geldt voor het algemeen geaccepteerde beeld van God. Ik ben het met hen eens. Ik noem dit beeld van God ‘een banale god’ en ik ben ervan overtuigd dat Nietzsche zich met zijn befaamde uitspraak vooral op dit type religie richtte.
In dit boek maak ik zelf meerdere malen sceptische opmerkingen over de steeds weer herhaalde uitspraken over de terugkomst van de religie.

Ik laat me echter ook inspireren door de zogeheten ‘religieuze ommekeer’ in de huidige postmoderne filosofie, met name de Franse en de Amerikaanse. Ik ga ook door met mijn jarenlange zoektocht naar de plaats en de zin van het christendom op dit belangrijke moment in de geschiedenis, het moment van ‘het einde van de religie’. De religiefilosoof Nicholas Lash uit Cambridge, van wie ik veel heb geleerd, schreef in zijn boek The Beginning and the End of Religion dat het hedendaagse type religie (van het westerse christendom) weliswaar aan haar einde is gekomen, maar dat dit nog niet het einde betekent van het geloof, de hoop en de liefde. En juist hierin wil ik bij hem aansluiten. Daarom ben ik na mijn boeken over het geloof en de hoop begonnen aan een boek over de liefde.

Ik ben ervan overtuigd dat het christendom van morgen noch ‘een ideologie’ noch ‘een systeem van geloven en rituelen’ zal zijn (volgens de definitie van Durkheim). Het moet en zal een leerplaats worden voor geloof, hoop en liefde; een school op basis van het ideaal van de middeleeuwse universiteiten waar in een gemeenschap door middel van gebeden, studie en vrij debat gezamenlijk naar de waarheid werd gezocht. En nadat alles overdacht was, werd het aan anderen doorgegeven (volgens het principe: contemplata aliis tradere). Mogelijk heeft juist in een land als Tsjechië, waar het klassieke type kerk en religie grondig gedecimeerd en uitgeroeid werd, deze nieuwe vorm van christendom de meeste kansen; misschien heeft deze nieuwe vorm daar zelfs meer kansen dan in landen waar het einde van de oude religie nog niet zo zichtbaar is.

Bij het schrijven van andere boeken heb ik nooit zoveel moeite met de titel en ondertitel gehad als bij dit boek. De Tsjechische titel gaat uit van de ‘definitie van de liefde’ die aan de heilige Augustinus toegeschreven wordt: Ik heb lief – dat betekent: Ik wil dat jij bent. Ik denk dat we deze definitie ook kunnen gebruiken voor onze verhouding tot God. Met geloof zonder liefde zullen we God niet bereiken. Het geloof puur als een overtuiging van het bestaan van God is niet genoeg; wij kunnen God slechts door onze liefde en ons verlangen omarmen. God is niet geïnteresseerd in onze theoretische, maar in onze existentiële overtuiging. Ook degene die geen antwoord paraat heeft op de vraag naar het bestaan en de betekenis van God kan door een diep verlangen tot een antwoord komen.

Ook degene die geen antwoord paraat heeft op de vraag naar het bestaan en de betekenis van God kan door een diep verlangen tot een antwoord komen.

Een hart dat dorstig naar God verlangt (en daarmee misschien naar de zin van het leven, de waarheid en de gerechtigheid), komt zeker dichter bij God dan een slechts rationele acceptatie van een omlijnd geloof. Een geloof dat doordrongen is van het verlangen naar liefde, geeft ons niet alleen toegang tot de getuigenissen van God, maar ook tot God zelf. Het is een ‘ja’, een antwoord van de hele mens, het hele menselijke bestaan op het ‘ja’ dat God aan ons heeft gegeven – dit ‘ja’ van God waarmee wij tot leven zijn geroepen, is tenslotte een vlammend woord van liefde.

Een dans met God

Bij het nadenken over een titel voor dit boek had ik ook mijn buitenlandse lezers op het oog. Mijn boek Vzdalenym nablizku [‘Dichtbij degenen die ver zijn’] maakte door vertalingen in vele talen (naast Europese talen ook bijvoorbeeld het Turks en het Chinees) een wereldreis en werd onderwerp van een levendig debat tussen theologen en filosofen, maar ook mensen ver buiten de grenzen van onze westerse christelijke cultuur, onder andere in Australië, Noord-Amerika en Zuid-Afrika. De meeste vertalingen ervan dragen de titel Geduld met God. Mijn boek Ik wil dat jij bent sluit thematisch en inhoudelijk op dat boek aan en probeert daarbij dieper en verder te gaan.
Het zou in vertaling de titel Een dans met God kunnen krijgen. Die titel is afgeleid van een geheimzinnige zin van Nietzsche, namelijk dat hij ‘alleen zou kunnen geloven in een God die kan dansen’. Ik herinnerde me deze woorden toen ik voor een icoon stond waarop het geestelijke leven van de Heilige Drie-eenheid, de eenwording (perichoresis) van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest, was afgebeeld als een dans. Deze ‘hemelse Drie-eenheid’ vindt haar evenbeeld in de ‘aardse drie-eenheid’ van de drie goddelijke deugden waarvan liefde de grootste is, volgens de apostel (verg. 1 Kor. 13:13). Ja, ik geloof dat ik door het in elkaar opgaan van liefde, geloof en hoop al dansend het hart van de Drie-enige God kan bereiken.

Ik heb echte vreugde aan het schrijven van dit boek beleefd. Net als alle boeken in deze editie is ook dit boek geschreven in de afzondering van een retraite aan de Rijn, in de contemplatieve stilte en het inspirerende gefluister van het bos. Hopelijk zal de lezer deze vreugde ook kunnen proeven. Ik nodig de lezer bij dezen beleefd uit voor een dans van gedachten, innerlijke beelden, woorden en meditatieve stilte.

Mag ik deze dans van u?

Eerder verscheen bij Uitgeverij KokBoekencentrum van Tomáš Halík Geduld met God. Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven (ook als e-book) en De nacht van de biechtvader. Christelijk geloof in een tijd van onzekerheid (ook als e-book).

Ik wil dat jij bent

In zijn boeken Geduld met God en De nacht van de biechtvader richtte Tomáš Halík zich op de relatie tussen geloof en hoop. In dit nieuwe boek gaat het over de relatie tussen geloof en liefde. Halík mediteert over Augustinus’ uitspraak ‘Liefde is: ik wil dat je bent’. Hij vraagt zich af wat dit betekent voor gelovigen vandaag. Onze liefde voor God zal vooral tot uitdrukking moeten komen in onze liefde voor andere mensen. Christenen moeten zich daarom niet afsluiten voor de seculiere omgeving, aldus Halík. Ze zouden die contacten juist actief en liefdevol moeten aangaan.

De God die danst – door Tomáš Halík

In deze tijd kunnen we pas in de diepe menselijke ervaring van de liefde de betekenis van het woord ‘God’ echt volledig begrijpen.