'De kleine prins' en de reis van de ziel

Recent bericht: op de universiteit Wageningen mogen proefschriften niet naar religie verwijzen. Dit is precies de eenzijdige wetenschappelijke houding waartegen Antoine de Saint-Exupéry zijn boekje ‘De kleine prins’ schreef. Hij schreef het verhaal in de tweede wereldoorlog, te midden van een explosie van technologisch geweld, inclusief de verwerking van miljoenen mensen in de doodsfabrieken van Auschwitz – wetenschappelijk gezien een hoogstandje van strategische planning en logistiek. Zoals ik in mijn opnieuw uitgegeven boekje  ‘Op reis met de kleine prins’ laat zien, is de kleine prins een symbool van de ziel, van spiritualiteit en waarden die niet wetenschappelijk zijn te meten maar de wereld wel leefbaar houden. Een priester vertelde mij eens dat hij het boekje van Saint-Exupéry elk jaar een keer las, ‘om mens te blijven’.

In onze door economisch en technologisch denken gedomineerde cultuur vermoeden we ergens wel het grote belang van de ziel. Zo is verliefdheid nooit het resultaat van een rationele optelsom: ‘hij is blond, leuke ogen, houdt van de juiste muziek… ik concludeer dat ik verliefd op hem  ben’. Nee, verliefdheid is allereerst een vlinder in je buik, niet alleen maar een gedachte in je hoofd.

Een ander voorbeeld: bij een tegenslag of ramp willen we weten wat de oorzaken daarvan zijn om bijvoorbeeld een technische fout te kunnen verhelpen. Maar op het moment zélf willen we een arm om onze schouder, een gebed uitspreken, een kaars aansteken, een muziekstuk horen. We willen allereerst voedsel voor de ziel. Ook boven een overlijdensadvertentie zul je nooit de  wetenschappelijke waarheid lezen: zijn laatste adem bevatte een mengeling van 10 procent zuurstof en 90 procent kooldioxide. Nee, er staat iets heel anders, bijvoorbeeld ‘hij ontsliep vredig in de Heer’.

EEN GRAAF MET ROUWNAGELS
Het bekende verhaal ‘De kleine prins’ verscheen ruim 70 jaar geleden en er worden nog elk jaar een miljoen exemplaren van verkocht. Bekende andere werken van Antoine de Saint-Exupéry zijn onder meer ‘Nachtvlucht’ en ‘Terre des hommes’ (waarnaar de bekende organisatie die zich inzet voor kinderen is vernoemd). Zijn meest spirituele werk is ‘Citadelle’ dat nooit in het Nederlands is vertaald.

Saint-Exupéry had niets tegen techniek, integendeel, hij was er dol op. Hij was altijd aan het sleutelen aan zijn kist. Hij deed wel tien uitvindingen en vond ook dingen uit die al bleken te bestaan. Hij liep in de Parijse salons rond als een graaf met rouwnagels. Maar techniek stond bij hem ten dienste van de ziel. Zijn postvliegtuigje stelde hem in staat om hoog boven de aarde in de stille nacht onder de sterrenhemel te vliegen, en een diepe verbondenheid met alles en iedereen te ervaren. Saint-Exupéry is een van de pioniers die met gevaar voor eigen leven het luchtruim voor ons ontsloten heeft.

Evenals andere mystici tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals Simone Weil,  Etty Hillesum en ook de theoloog Bonhoeffer, wilde hij één worden met zijn lijdende landgenoten. Hoewel hij daar formeel al te oud voor was, vloog hij verkenningsvluchten voor de geallieerden. Uiteindelijk stortte hij in 1944 neer in de Middellandse Zee, ten zuiden van Marseille. Hij was 44 jaar. Een aantal jaren geleden werd door een visser zijn armband gevonden. Samen met de resten van zijn opgeviste Lockheed is die te zien op de Parijse luchthaven Le Bourget die een permanente tentoonstelling over hem heeft.

Zijn verhaal begint met een piloot die een noodlanding moet maken. De techniek laat hem in de steek en dat geeft hem de gelegenheid om de kleine prins te ontmoeten. Als de techniek faalt, krijgt de ziel een kans.

De motorpech van die piloot staat symbool voor zijn op controle en beheersing gerichte bestaan waarin hij vastloopt. Hij komt in de woestijn terecht, een bekend bijbels beeld van beproeving en loutering. Vandaag weten we met die woestijnervaring niet meer zo goed raad, dan ben je depressief, zeggen we.

De wetenschap schrijft pillen voor. Maar de woestijnervaring waarin ons leven vastgelopen is en we nergens meer zin in hebben, is geen probleem dat opgelost moet worden. De opdracht is om die woestijn uit te houden totdat zich een andere wijze van leven aandient, een leven waarin de ziel meezingt. De woestijn is een belangrijk aspect van het spirituele louteringsproces dat in het kerkelijk jaar uitgedrukt wordt in de Veertigdagentijd.

Woestijn is stilte: de kleine prins die van een andere planeet komt is irritant want hij antwoordt nooit op de vragen van de gestrande piloot. Zo ook zwijgt God als wij bidden, waar we ook niet altijd goed raad mee weten. Maar de grootheid van het gebed, zegt Saint-Exupéry in ‘Citadelle’, is juist dat het geen antwoord krijgt. Gods zwijgen verbreekt de relatie met ons niet, maar geeft de grens aan: God is immers voorbij ons bidden en denken. Pas op die grens kunnen we een werkelijke relatie met hem aangaan.

Dan kan er iets met ons gebeuren. ‘Jouw stilzwijgen ontsluit de velden,’ schrijft Saint-Exupéry in woorden die geïnspireerd zijn door het Hooglied. Op Gods zwijgen loopt ons eigenbelang, dat onophoudelijk van alles wil en wenst, stuk als op een granieten rots. Dat bevrijdt ons uit ons isolement waarin we om onszelf heen blijven draaien, als een hond om zijn staart. We gaan groeien in echte liefde die belangeloos is, een gave van de andere kant die actief in ons werkt.

CHRISTUSVERHAAL
In de woestijn ontmoet de piloot de kleine prins, die ‘anders’ is – hij komt uit de hemel, van een andere planeet. Tegenover de in de techniek vastgelopen piloot, vertegenwoordigt hij de ziel. Het prinsje is een blond mannetje dat de kinderlijke verwondering, het spontane vertrouwen en de onbegrensde verbeeldingskracht vertegenwoordigt die de piloot als volwassene is kwijtgeraakt. Je kunt hem als symbool zien van het Kerstkind, het prinsje van David, waarin God zich aan de wereld toont.

Het hele boekje kan gelezen worden als een Christusverhaal: aan het eind sterft de kleine prins, maar voor de piloot is dat een Paaservaring. Alles ziet hij met nieuwe ogen. Hij kijkt nu met dezelfde verwondering naar de sterren als het prinsje deed. Het blijkt dat hij ineens zijn vliegtuig kan repareren en dus niet meer vastzit in de woestijn. Zijn leven krijgt vleugels en kan op een nieuwe manier verder gaan. Hij heeft de kleine prins in zichzelf gevonden, is dichter bij de ziel gekomen zodat hij veel beter met de techniek kan omgaan.

Aan de universiteit Wageningen is er kennelijk weinig besef dat de wetenschap de ziel hard nodig heeft. Vele van de grootste wetenschappelijke ontdekkingen werden gedaan door mensen die even stopten met nadenken, wat gingen recreëren en toen intuïtief een nieuw inzicht kregen (een AHA Erlebnis) – net toen ze aan het vissen waren, of aan de bar hingen, of aan een kerkdienst deelnamen of even wegdoezelden en de oplossing in een droom verscheen. Zonder de ziel blijft het verstand onvruchtbaar en is er geen creativiteit mogelijk.

Ja, het is ten diepste niet het verstand maar de ziel die ons ‘bezielt’ en meeneemt op een reis van menswording, door alle ups en downs van het bestaan heen.

Wie dat gaat zien kan, evenals de piloot uit het verhaal, nieuwe vleugels krijgen.

Enkele reacties op ‘Op reis met de kleine prins’:
‘fijnzinnig verhaal waarin een grote wijsheid verborgen zit’, KG, RK Nieuwsblad.

Op facebook (naar aanleiding van deze hernieuwde uitgave): ‘geweldig boek’, ‘super aanrader’.

Jean-Jacques Suurmond

—
Dr. Jean-Jacques Suurmond is geestelijk verzorger, gestalttherapeut en publicist.  Bij Uitgeverij Meinema verschenen eerder o.a. Meer geluk dan grijsheid en Bestaat U?. Klik hier voor het volledige overzicht van zijn uitgaven.

Op reis met de kleine prins

In het wereldwijd bekende en geliefde verhaal van de kleine prins zijn etappes van de spirituele weg van ieder mens te ontdekken. De wijze vos neemt de lezer mee op een avontuurlijke, innerlijke reis met de kleine prins.

'De kleine prins' en de reis van de ziel

Recent bericht: op de universiteit Wageningen mogen proefschriften niet naar religie verwijzen. Dit is precies de eenzijdige wetenschappelijke houding waartegen Antoine de Saint-Exupéry zijn boekje ‘De kleine prins’ schreef. Hij schreef het verhaal in de tweede wereldoorlog, te midden van een explosie van technologisch geweld, inclusief de verwerking van miljoenen mensen in de doodsfabrieken van […]