De kracht van meditatie – door Lex Boot

In de breedte van de Protestantse Kerk in Nederland is momenteel veel belangstelling voor meditatie en nieuwe vormen van spiritualiteit. In de Nieuwe Kerk in Harderwijk biedt Lex Boot o.a. meditatiecursussen aan. Hij is ook (mede)auteur van het Handboek christelijke meditatie dat onlangs bij Uitgeverij Boekencentrum verscheen. Tweemaal per jaar is er een oriëntatiegroep en er is een groep voor gevorderden. Is het een nieuwigheidje, hoe zwevend is het, en heeft het zin? Voor de redactie van SamenGeroepen aanleiding om Lex Boot aan de tand te voelen. We kregen toestemming om het interview over te nemen op Theoblogie.
Bij meditatie denken mensen snel aan oosterse religies.
Ja dat klopt, en dat begrijp ik ook wel. Toch zou ik dat beeld willen bijstellen. Ook de wereldwijde waaier van de christelijke traditie heeft altijd meditatieve bewegingen in zich gehad. Sommige tijden waren ze meer naar de rand gedrukt, leefden wat ondergronds voort, of hadden hooguit een plek in kloosters en retraitehuizen. Vandaag ligt de tijd achter ons dat we dit terrein kunnen laten liggen als eng en exotisch. Ook in de breedte van de kerken worden meditatievormen vandaag vrijmoedig gepraktiseerd. Dat is een terechte correctie op de vorige eeuw
Hoezo correctie?
Ons land was gestempeld door een vorm van protestantisme met eenzijdige nadruk op het woord. Dat is historisch allemaal goed te verklaren en dit was in een ander tijdvak nodig om de kerk op te stuwen. Maar vandaag heeft ook op het kerkelijk erf spiritualiteit een bredere bedding. Daarnaast was er in de vorige eeuw in de hoofdstroom van de theologie hoofdzakelijk aandacht voor het verstand en analytische doordenking. Ik ben niet anti-rationeel, integendeel, maar het verstand los van het geheel belooft niet veel goeds. De afstandelijkheid hierdoor, het soms doorgeslagen dogmatisme, en vooral het effect dat de aandacht voor (geloofs)ervaring in de marge terechtkwam vroeg om een reactie. En die vraag komt vandaag vooral op aan de basis van de gemeente, en bij een groot deel van de jongere generatie.
Slaan we nu niet opnieuw door?
Hier en daar misschien wel, maar dat gaat wel weer over. Ik denk dat het vooral zoeken naar een nieuw evenwicht is. Er zijn tekenen dat er een ander landschap aan het ontstaan is. In o.a. wetenschap en cultuur, en zelfs in het bedrijfsleven zien we aandacht voor zingeving en spiritualiteit. Ook in de theologie is veel gekanteld. Op de faculteiten zijn de laatste jaren hele andere vakken belangrijk geworden, bijv. over mystieke literatuur of geestelijke begeleiding binnen het pastoraat. Op het seminarie krijgen dominees in spé nu allemaal op z’n minst ook een blokje meditatie, ze schilderen over hun eigen godservaring etc. Er komt ook in de kerk een nieuwe golf aan. Het is een boeiende tijd.
Concreet: wat doe je precies met zo’n groep?
We komen samen in een rustige ruimte met gedempt licht. We zitten in een kring, met soms een kaars in het midden. Elke avond begint met eenvoudige oefeningen die helpen de onrust in hoofd en lijf los te laten, en open te worden voor nieuwe ervaring die zich kan aandienen. Op het rime van de adem bidden we een soort mantragebeden. Daarna verkennen we verschillende methoden van meditatie.
Zoals?
Zelf heb ik veel met Lectio Devina (of benedictijnse methode) vanwege de eenvoud. Ze is gericht op het opnieuw horen van een bijbeltekst. Ik begin daarmee in een groep. De Ignatiaans methode die later aan bod komt me ook aanspreekt kruipt meer in het beeld van dat gedeelte en verbind dit met de eigen levensweg. In verbeelding wordt bijvoorbeeld contact gemaakt met de Samaritaanse vrouw bij de bron. Een laag dieper gaat de traditie van Centered Prayer of het contemplatief gebed. Daarbij richt je je juist op het loslaten van beelden en indrukken en komt in een diepere zijnslaag. Hier liggen raakvlakken naar bijv. de traditie van zen of vipassana Hiermee begin ik pas als mensen al wat ervaring hebben met mediteren.
Het klinkt allemaal wat heftig.
O, maar het is heel rustig en totaal niet opgeklopt hoor. Mensen ervaren het meestal als weldadig. Er is een sfeer van aanvaarding en er gebeurt niets wat iemand niet wil. Kom maar meedoen.
Raak ik dan in een soort trance?
Ha ha. In een tijd van opgejaagde agenda’s en 1000 angsten zijn mensen voortdurend in trance. De trance van onze gedachtenstroom (doe dit, ga daar heen, o dat nog, hoe moet het) lijkt moeilijk te stoppen. Ik vergelijk onze hersenpan wel eens met een rots waarin gedachten voortdurend heen en weer springen als apen zonder richting. Meditatie wil je juist bevrijden van die trance.
Dus niet zweverig?
Integendeel. Alleen in je koppie zitten, die paar cm onder je kruin, lijkt me zweverig. Meditatie verbindt juist met de werkelijkheid zoals die is. Met je eigen lichaam, je grond, je situatie, je ziel. Wel is het zo dat er openheid ontstaat voor ándere dingen. Je ontdekt je intuïtie bijvoorbeeld, dat vooral bij vrouwen een mooi instrument kan zijn. Je kunt anders, vaak milder, tegen de dingen aan gaan kijken.
Ik kan toch ook gaan wandelen of een fietstocht maken?
Natuurlijk, met je hond in het bos kan een ritueel van ontspanning zijn. Als je tijdens dat wandelen maar niet blijft tobben over dat gedoe met je collega. Bovendien is christelijke meditatie meer dan een ontspanningstechniek, hoewel dat voor mensen al heel wat is. Het gaat om een weg van openheid naar wat de goede God wil laten ontdekken van zichzelf. En inderdaad kan ook dat wandelend gebeuren. Er zijn zelfs methoden en boekjes die zich toeleggen op wandelmeditatie.
Waarom is in onze kerkdienst geen plaats voor meditatie?
De hele viering is, mits goed en als liturgische rite gevierd, een doorgang in de tijd waarin alle meditatieve aspecten tot uiting komen. De drempelelementen aan het begin helpen die draaikolk van gedachten loslaten. Het Kyrie gooit de troep van de wereld die ons aankleeft af. In aanbiddingsliederen (te weinig gezongen en te weinig opgenomen in het Liedboek) strekken we ons uit in overgave. Dan gaat de Schrift open, en we laven ons aan de dynamiek van de woorden en beelden en stiltes. Dat met wel uitlopen op nieuwe adem, en ruimte voor lof.
Klinkt mooi, maar wordt het ook zo ervaren?
We hebben last van de verstrooiing van de cultuur en de duizenden onrustige prikkels die we dagelijks inademen. Echte concentratie is een kostbaar goed geworden. We zouden opnieuw de kracht van liturgie kunnen ontdekken. Hoe dat vandaag moet weet ik ook niet altijd precies. In de vorige eeuw heeft de zgn. liturgisch beweging iets geprobeerd maar ze was -met alle respect- te elitair. Ik denk dat ze ook teveel op het verleden gericht is geweest en geen vernieuwende liturgische experimenten wist te waarderen. Met een hang naar de traditie redden we het niet, maar met onrustige opleukerij redden we het helemaal niet. Ik werk in een gemeenschap waar ik samen met mensen op zoektocht mag gaan, waar oude bronnen tot frisheid komen. Ik zie uit naar een vernieuwende ervaring, naar concentratie, verstilling, en ontvankelijkheid voor de beweging van de Geest. Over de toekomst van dat laatste ben ik buitengewoon positief
Maakt aandacht voor de heilige Geest geloof niet tot iets wazigs?
De Geest verbindt met de werkelijkheid. Waar zij weggerangeerd is onstaat een verhaal dat moeilijk integreert in het alledaagse. Je vraagt scherp dus ik zeg het ook scherp: zonder aandacht voor de Geest wordt God een verre vreemde, Jezus slechts iemand van toen en daar, en de bijbel een stoffig document van dode letters. Meditatie en gebed vertrekt juist in het besef van aanwezigheid, hier en nu. Die weg is verrassend, maar nooit eng. In tegenstelling tot zoveel krachtenvelden waar mensen zich aan blootstellen gebeurt er nooit iets waarvan je slechter wordt.
Terug naar meditatie en andere religies. Zijn er overeenkomsten?
Uiteraard. De aandacht voor meditatie past bij dat nieuwe verlangen naar spiritualiteit. Daarin wordt volledig gehonoreerd dat de mens, afgezien van welke godsdienst dan ook, een religieus wezen is. Hij heeft niet genoeg aan zichzelf, zoekt naar zin en het grote Geheim dat hem soms even aanraakt. Overal ter wereld vind je in alle godsdiensten een zelfde pakket aan methoden om tot religieuze overgave te komen. Wegen vertonen overeenkomsten in structuur. Ze wijzen soms wel een andere richting. Wanneer ik in mijn meditaties de bijbelse beeldtaal inbreng ervaar ik verbinding, en tegelijk de eigenheid vanuit mijn eigen wortels en traditie.
In tijdschriften gaat het bij meditatie vaak over yoga of boeddhistische wegen
Tot nu toe wel ja. Ik ben geboren in de jaren 60 en een deel van de generatie boven mij is nog steeds aan het afrekenen met wat ze heeft ervaren als onderdrukkende invloeden van het christendom. Nieuwe religiositeit ook, als het maar niet christelijk is. Maar ik heb het idee dat dit aan het veranderen is. Naast mij, en onder mij, zie ik een generatie die vanuit niks opnieuw zoekt. De reli-shoppers, de spirituele nomaden die je vind bij allerlei centra. Ik ken ze, en ik denk dat ik aardig met ze mee kan voelen. Ze hebben nooit afscheid hoeven te nemen van een dogmatische dwang. Van de kerk heeft men geen beeld of een sterk gedateerd beeld. Ze hebben geen idee welke rijkdom de christelijke geloofstraditie te bieden heeft. Dat valt hen niet kwalijk te nemen. Voor de kerk een uitdaging lijkt me, om een beetje op een ontspannen en frisse manier verbinding te zoeken.
Geef eens wat boekentitels over meditatie
Er zijn grote stapels maar voor gemeenteleden raad ik om te beginnen aan:
– Paula van Cuilenburg: Stil en aandachtig Gids voor meditatieve omgang met God. ISBN 9023915399. Eenvoudig, en ook praktisch vanwege de bijgeleverde CD .
– Lex Boot (red.): Handboek christelijke meditatie – Vertrekpunten, wegen en vruchten. ISBN: 9789023920342. Biedt alles over christelijke meditatie: een kennismaking voor beginners en verdieping voor lezers met ervaring.

De kracht van meditatie – door Lex Boot

In de breedte van de Protestantse Kerk in Nederland is momenteel veel belangstelling voor meditatie en nieuwe vormen van spiritualiteit. In de Nieuwe Kerk in Harderwijk biedt Lex Boot o.a. meditatiecursussen aan. Hij is ook (mede)auteur van het Handboek christelijke meditatie dat onlangs bij Uitgeverij Boekencentrum verscheen. Tweemaal per jaar is er een oriëntatiegroep en er is […]