Een eigenwijs schaap? Pastorale ethiek voor een missionaire kerk

Deze week verschijnt Zorgen voor een eigenwijze kudde, een pastorale ethiek voor een missionaire kerk van Patrick Nullens. Het boek gaat over moeilijke ethische dilemma’s in een missioniare gemeente.
 
Een eigenwijs schaap?
Niemand wordt graag een dom schaap genoemd – dat klinkt zo onnozel, zo zielig. Maar willen we wel een eigenwijs schaap zijn? Het is een feit dat de overgrote meerderheid van de mensen in onze kerken zich niet zomaar laat gezeggen en leiden. Dit hoeft nochtans helemaal geen probleem te zijn. Mensen zijn inderdaad ‘eigen’ en ‘wijs’ – zelfstandig en goed geïnformeerd. Een groot deel is hoger opgeleid (soms zelfs beter dan hun predikant) en ook de minder geschoolden onder ons zijn mondig en goed op de hoogte (o.a. via internet). We zagen een gelijksoortige sociale verschuiving in de sector van de medische zorg. De tijd dat, op zijn Vlaams, ‘mijnheer den docteur’ het allemaal wist, is al lang vervlogen.
Daarenboven hebben er binnen het evangelisch en reformatorisch christendom inhoudelijke en ideologische veranderingen plaatsgevonden, die we vaak typeren als postmodern. Dingen zijn niet meer zo scherp en duidelijk als vroeger. Men zet zich minder af tegen de ‘afvallige wereld’ en de Bijbel blijkt toch niet zo eenduidig als men had gehoopt. Ook christenen worden beïnvloed door hun cultuur en context. Het lijkt er soms op dat de kudde nu alle kanten uitwaaiert. Sommige herders laten dus de honden los, tieren en slaan met hun staf. Maar het baat niet… de schapen weten wel beter?
Deze nieuwe situatie heeft grote gevolgen voor het omgaan met ethische kwesties in de gemeente. Het lukt ons amper om duidelijke lijnen neer te zetten. Mensen zijn vaak heel ambivalent. Ze verlangen enerzijds naar helderheid en radicaliteit, maar staan anderzijds sterk op hun eigen privacy en vrijheid. De spanning wordt nog groter wanneer kerken bewust missionair willen zijn: ten volle in de wereld staan en uitnodigend zijn naar de samenleving. De morele consensus komt dan helemaal onder druk te staan. De heersende seculiere en laatmoderne ethiek verschilt enorm van een christelijke moraal, die overigens ook niet vrij is van allerlei culturele invloeden. De verkondiging van het evangelie heeft door de geschiedenis heen altijd tot een culturele confrontatie geleid. Terecht, want het evangelie omvat ook een werkelijk nieuwe levensstijl, andere waarden en morele accenten. Deze confrontatie vindt nu opnieuw plaats in onze postchristelijke cultuur. Soms komt de vraagstelling op scherp te staan, bijvoorbeeld wanneer het gaat om samenlevingsvormen, het huwelijk als instituut en homoseksualiteit. Ten diepste gaat het om de zoektocht naar een manier om om te gaan met de gebrokenheid van het werkelijke leven.
Wat we nodig hebben is een hermeneutische ethiek voor een hermeneutisch pastoraat. Wat betekent dit? De opdracht bestaat erin mensen te helpen Gods waarheid en hun eigen levens te interpreteren (hermeneutisch). Interpretatie is zowel kunst als wetenschap. We interpreteren de werkelijkheid, ook die van ons levensverhaal, vanuit het perspectief van de opgestane en gekruisigde Christus. Pastoraal leiderschap is juist mensen bijstaan en vormen om dit interpretatieproces zelf te doen. Deze hermeneutische aanpak resulteert in andere verwachtingen ten opzichte van de kerkelijke leiders. Het is hun taak anderen te helpen in het moeizame proces het eigen levensverhaal in verband te brengen met Gods openbaring in Christus. Hierdoor helpen we andere gelovigen om hun eigen identiteit verder te ontwikkelen en zelf hun verantwoordelijkheden op zich te nemen.

Pastoraal leiderschap is juist mensen bijstaan en vormen om dit interpretatieproces zelf te doen.

Dat de uitkomsten van een hermeneutische ethiek nogal verschillend zijn en dat dit leidt tot ethische diversiteit in de gemeente, spreekt voor zich. De verantwoordelijkheid ligt immers vooral bij de mensen zelf. De moeilijke taak van de pastorale leider bestaat er juist in om zo’n morele gemeenschap mee vorm te geven. De kerk wil vooral gemeenschap van geloof, hoop en liefde zijn. Vanuit de centrale plaats van het kruis geeft zij vorm aan bepaalde waarden: zending, gemeenschap, barmhartigheid en waarheid. Deze kernwaarden bepalen hoe we vervolgens in de praktijk met morele uitdagingen omgaan. Het zijn de bakens waarmee we onze posities bepalen.
Voor onze zoektocht is Duitse theoloog en pastor Dietrich Bonhoeffer (1906-1945) een boeiende reisgenoot. Bonhoeffer hoorde ongetwijfeld bij de meest intelligente protestantse theologen uit de vorige eeuw, maar hij was als pastor ook bewogen met mensen, de kerk en de samenleving als geheel. Bonhoeffer had een gloeiende hekel aan populisme, simplistische antwoorden en een ethiek van kille principes waarbij men zijn eigen verantwoordelijkheid ontvluchtte. Daarenboven zag hij toen al heel scherp hoe de secularisatie de kerk zou veranderen en hoe christenen steeds mondiger en zelfstandiger zouden worden. Dit vond hij geen probleem, integendeel. Verder honoreert Bonhoeffer sterk het geopenbaarde woord, het feit dat God spreekt in de Schrift. Zijn theologie vertrekt sterk vanuit Gods genade zoals getoond in Christus, en niet vanuit onze eigen menselijke vermogens. Christus is de verbinding tussen de werkelijkheid van God en de werkelijkheid van de wereld. Wanneer wij midden in de pijn van de wereld staan, geven we vorm aan het evangelie. Dit is de kernopdracht van een hermeneutische ethiek in een missionaire kerk.
 

 
Het boek Zorgen voor een eigenwijze kudde zal worden besproken tijdens een studiedag op 3 oktober 2015 te Zwolle, klik hier voor informatie.

Een eigenwijs schaap? Pastorale ethiek voor een missionaire kerk

Deze week verschijnt Zorgen voor een eigenwijze kudde, een pastorale ethiek voor een missionaire kerk van Patrick Nullens. Het boek gaat over moeilijke ethische dilemma’s in een missioniare gemeente.   Een eigenwijs schaap? Niemand wordt graag een dom schaap genoemd – dat klinkt zo onnozel, zo zielig. Maar willen we wel een eigenwijs schaap zijn? […]