Martin Luther in beeld

door dr. Jan Dirk Wassenaar

Tot voor kort was dr. Herman J. Selderhuis, hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Theologische Universiteit Apeldoorn, vooral bekend als Calvijn-kenner. In 2008 kwam het lijvige Calvijn. Handboek, waarvan hij redacteur was, op de markt. Tientallen geleerden uit binnen- en buitenland hebben een bijdrage aan dat naslagwerk geleverd. In hetzelfde jaar verscheen van Selderhuis’ hand Calvijn. Een mens, een prachtige biografie van de Reformator! In 2019 verscheen Calvijn verzameld; een veelheid van voor het eerst of opnieuw vertaalde teksten, voorzien van een beknopte inleiding op elke tekst.

            Dit jaar heeft Selderhuis laten zien dat hij ook Luther-kenner is. Ik wijs op twee uitgaven. Om te beginnen op de biografie Luther. Een mens zoekt God. Daarin brengt de auteur deze Reformator in beeld als kind, student, monnik, exegeet, theoloog, architect, Reformator, vader, professor en profeet. Ik geef Selderhuis zelf het woord:

‘Luther was een fenomeen. Een fascinerend mens. En dat niet alleen voor zijn volgelingen, maar ook voor zijn tegenstanders. Wat een rijkdom aan gedachten, schitterend taalgebruik, aanstekelijke humor, aandoenlijke geloofsstrijd en prachtige troostwoorden! Zijn ego, gecombineerd met roepingsbesef en daadkracht, stelde hem in staat enorm veel te publiceren en te presteren. Wie aan een Lutherbiografie begint, moet de verleiding weerstaan om maar door te gaan met het weergeven van wat Luther zelf zei. En tegelijk maakt naar Luther zelf luisteren een Lutherbiografie zo boeiend. In deze biografie heb ik geprobeerd de verleiding niet helemaal te weerstaan en toch een zo opjectief mogelijk beeld te geven. Hopelijk is dat een beetje gelukt. Dit boek wil een biografie van Luther zijn en geen geschiedenis van de Reformatie, hoewel die geschiedenis vanzelfsprekend wel het raamwerk is waarin Luther beschreven wordt. Luther wordt zo veel mogelijk beschreven vanuit zijn eigen woorden of met de woorden van zijn tijgenoten.’

U begrijpt wel: de inspanningen van Selderhuis hebben een prachtig boek opgeleverd!

De tweede uitgave: Luther Verzameld. – ‘Al mijn werken mogen wel verbrand worden, als mijn boek over de onvrije wil en mijn catechismus maar blijven bestaan’, heeft Luther ooit geschreven. Er zijn veel meer publicaties van hem bewaard gebleven dan alleen de genoemde werken, eigenlijk alle teksten van zijn hand. De pennenvruchten zijn tussen 1883 en 2009 uitgegeven in de zogenaamde Weimarer Ausgabe (WA). Onlangs bracht Selderhuis een selectie op de markt in twee kloeke delen, samen goed voor meer dan 1300 bladzijden.

Selderhuis over de selectie: ‘Een keuze uit het werk van Martin Luther te maken is een bijna onmogelijke opgave. Elke selectie doet tekort aan de veelzijdigheid en de originaliteit van deze theoloog, maar wie niet niets en ook niet alles wil vertalen zal toch moeten kiezen.’ De redacteur heeft materiaal uit alle genres van Luthers werk en uit alle periodes uit zijn leven genomen. Ik geef de titels van de rubrieken door: ‘Begin’, ‘Reformatie’, ‘Discussie’, ‘Schriftuitleg’, ‘Kerk’, ‘Christelijk leven’, Brieven en preken’. Nog een paar opmerkingen. In de eerste plaats: de tafelgesprekken van Luther zijn niet opgenomen – die zijn te omvangrijk. In de tweede plaats: bij de brieven gaat het om Luthers correspondentie uit de periode 1507-1522, de jaren waarin hij zijn belangrijkste ontwikkelingen doormaakte. In de derde plaats: de vertalingen zijn niet alleen van de hand van Selderhuis zelf, maar ook van anderen. Hetzelfde geldt voor de toelichtingen bij het materiaal.

            Veel teksten in de beide bundels waren niet eerder in het Nederlands vertaald, andere zijn opnieuw vertaald. Selderhuis daarover: ‘Vertalen zelf is (…) ook kiezen en Luther maakt het een vertaler wat dat betreft bepaald niet gemakkelijk. Zijn taal is sprankelend, zijn zinnen zijn vol en rijk, ook wanneer ze kort en krachtig zijn en hij spreekt het Duits van zijn tijd, vormt nieuwe woorden en gebruikt een levendig Latijn. Dat zijn evenzoveel uitdagingen voor een vertaler waarbij niet ieder dezelfde keuzes maakt (…)’ Alle vertalers hebben er wel naar gestreefd zowel Luther als de lezer optimaal recht te doen. Daar zijn ze uitstekend in geslaagd!   

Voor de theologische fijnproevers is er nog een derde uitgave, net als Luther Verzameld een bundel met teksten van Luther, en net als Luther Verzameld bijzonder fraai verzorgd, door een andere uitgever. Begin dit jaar verscheen Maarten Luther. Deel I: Theologische antropologie. De mens voor God, onder redactie van Markus Matthias, hoogleraar Lutherana aan de Protestantse Theologische Universiteit. Er zijn nog twee delen in voorbereiding. Die krijgen de titels ‘Soteriologie. Geloven in Christus en de christelijke vrijheid’ en ‘Ecclesiologie. Leven in de kerk’.

            Luther heeft veel stichtelijke teksten voor de gewone gelovigen geschreven om hun in hun vragen en angsten een leidraad en houvast te geven. Deze teksten vinden het fundament in zijn academische theologie, die hij op de universiteit en in de discussie met de toenmalige kerk ontvouwde.

            Deel I is gewijd aan de vraag wat wij over het mens-zijn kunnen zeggen. Luther zei: alleen vanuit theologisch perspectief kan verstandige, aanvaardbare en bruikbare kennis over het mens-zijn gewonnen worden. In het deel zijn opgenomen de disputatie over de krachten en de wil van de mens zonder de genade (1516), de disputatie tegen de scholastieke theologen (1517), de disputatie gehouden in Heidelberg (1518), de bekrachtiging van alle artikelen van Maarten Luther die door de laatste bul van paus Leo X zijn veroordeeld (1520), het geschrift ‘Over kiezen in gebondenheid’ (‘De servo arbitrio, 1525) en de disputatie over de mens (1536). Steeds is naast de Latijnse tekst – het Latijn was tenslotte de taal van de geleerden – een Nederlandse vertaling te vinden. De vertalingen zijn van de hand van Jan Bloemendal, Roel Brakhuis, Pieter Oussoren, Max Staudt en Peter Verbaan, en van Matthias zelf.

            Nogmaals: de uitgave is voor de theologische fijnproevers. Die moeten er dan goed voor gaan zitten. Maar als ze dat doen, worden ze rijkelijk beloond!

 N.a.v.

– dr. Herman J. Selderhuis, Luther. Een mens zoekt God; gebonden, 333 p.; Uitgeverij de Banier, Apeldoorn; ISBN 9789462786424; prijs: € 24,95;

– Herman J. Selderhuis (red.), Luther Verzameld (deel 1 en 2); gebonden, 1360 p.; Uitgeverij Kok, Utrecht; ISBN 9789043526340; prijs: € 59,99.

– Markus Matthias (red.), Maarten Luther. Deel I: Theologische antropologie. De mens voor God; gebonden, 800 p.; Uitgeverij Damon, Eindhoven; ISBN 9789463400480; prijs: € 59,90.

Over Luther Verzameld

Luther verzameld is een belangrijk werk voor Refo500, de herdenking van 500 jaar protestantisme. Het bestaat uit twee delen Verzameld Werk van Maarten Luther, geselecteerd door Herman Selderhuis. In deze ruime, representatieve selectie, die de volle breedte van Luthers oeuvre beslaat, zijn geschriften te vinden die niet eerder in het Nederlands verschenen zijn. De reformator uit Wittenberg werd in de Nederlanden al heel vroeg gelezen en dat is de eeuwen door zo gebleven. Deze tweedelige editie wil graag helpen het werk van Luther toegankelijk te maken vanuit de overtuiging dat hij ons ook nu nog steeds veel te zeggen heeft.

De volgende vertalers werkten aan deze uitgave mee: André Bas, Wim van Beek, Joop Boendermaker, Christa Boerke, Karla Boersma, Ad van der Dussen, Willem-Jan van Gent, Kees de Groot, Gerard den Hertog, Sabine Hiebsch, Maarten Kater, Michael Mulder, Tineke Noort, Frank van der Pol, Mans Raveling, Herman Selderhuis, Cees-Jan Smits, Theo van Spanje, Herman Speelman, Daniël Timmerman, Fianne de With, Hugo van Woerden en Klaas Zwanepol.

*let op, alleen nog als e-boek te verkrijgen bij boekenwereld, voor hardcovers kijk op bol.com*

Ook interessant: Calvijn Verzameld

Calvijn verzameld bevat een selectie in twee delen uit het verzameld werk van Johannes Calvijn. Dat Jean Cauvin in Nederland al eeuwen Johannes Calvijn heet, zegt alles over de enorme invloed die de reformator de eeuwen door heeft gehad op de Nederlandse kerk en cultuur. Al vroeg verschenen vertalingen van met name zijn ‘Institutie’en zijn commentaren, maar tegelijk bleven veel van zijn kleinere werken onvertaald. Daar brengt ‘Calvijn verzameld’nu verandering in. Een team van Calvijn-deskundigen onder redactie van Herman J. Selderhuis presenteert hier een veelheid van voor het eerst of opnieuw vertaalde teksten, voorzien van een beknopte inleiding op elke tekst. Calvijn is meer dan ‘de man van één boek’ en hij is frisser, breder en actueler dan zijn portret doet vermoeden.

Martin Luther in beeld

Tot voor kort was dr. Herman J. Selderhuis, hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Theologische Universiteit Apeldoorn, vooral bekend als Calvijn-kenner. Dit jaar heeft Selderhuis laten zien dat hij ook Luther-kenner is.