De kerk ziet de schepping vanuit Christus

Op 26-jarige leeftijd schreef Dietrich Bonhoeffer Schepping en val, een briljante studie over de eerste drie hoofdstukken van Genesis, met als boeiende onderzoeksvraag: waarom vond de zondeval plaats? Deze eerste Nederlandse editie is een markante gebeurtenis in het Bonhoeffer-jaar. Hij schrijft als inleiding op één van de hoofdstukken:

De kerk van Jezus Christus legt getuigenis af van het einde van alle dingen. Ze leeft vanuit het einde, ze denkt vanuit het einde, ze handelt vanuit het einde. ‘Denk niet terug aan wat eertijds is gebeurd en laat het verleden rusten! Want zie, Ik wil iets nieuws maken.’ (Jes. 43:18v) Het nieuwe is het werkelijke einde van het oude; het nieuwe echter is Christus. Christus is het einde van het oude. Niet voortzetting, niet richtpunt of voltooiing op de lijn van het oude, maar einde en daarom het nieuwe.

In de oude wereld spreekt de kerk over de nieuwe wereld. En omdat die nieuwe wereld voor haar zekerder is dan wat ook maar, daarom kent ze de oude wereld alleen in het licht dat vanuit de nieuwe wereld erop valt. De oude wereld kan niet blij zijn met de kerk, omdat die over haar einde spreekt, alsof het al zo ver is, en omdat ze spreekt alsof de wereld al geoordeeld is. De oude wereld laat zich niet graag dood verklaren.

Daar heeft de kerk zich nooit over verbaasd. Evenmin verwondert het haar, dat er in haar midden altijd weer mensen opstaan die in de lijn van de oude wereld denken; wie trouwens doet dat helemaal niet meer? Wat de kerk echter wel tot duidelijke verontwaardiging moet brengen, is dat deze kinderen van een ondergegane wereld de kerk, het nieuwe, voor zichzelf willen claimen. Ze willen het nieuwe, maar ze kennen enkel het oude. En zo verloochenen ze Christus, de Heer. Alleen de kerk die Schepping en val van het einde weet, weet ook van het begin, weet dat tussen het begin en het heden dezelfde breuklijn loopt als tussen het nu en het einde, dat begin en heden zich tot elkaar verhouden als het leven tot de dood, het nieuwe tot het oude.

De kerk ziet daarom het begin enkel nog in het teken van het sterven, vanuit het einde. Ze ziet de schepping vanuit Christus; of beter, ze gelooft binnen de gevallen, oude wereld in die nieuwe scheppingswereld van het begin en het einde, omdat ze in Christus gelooft en verder in niets. Dit alles doet de kerk, omdat ze gegrondvest is op het getuigenis van de Heilige Schrift. De kerk van de Heilige Schrift – en er bestaat geen andere ‘kerk’ – leeft vanuit het einde. Daarom leest ze de gehele Heilige Schrift als het boek van het einde, van het nieuwe, van Christus. Wat kan de Heilige Schrift, waarop de kerk van Christus staat, wanneer ze over schepping, over het begin spreekt, anders zeggen dan dat we alleen van Christus uit kunnen weten wat het begin is? De Bijbel is toch niets anders dan het boek van de kerk?! Ze is dit – krachtens haar wezen, of ze is niets. Daarom wil ze helemaal vanuit het einde gelezen en verkondigd worden. Daarom kan de scheppingsgeschiedenis in de kerk alleen vanuit Christus gelezen worden, en pas dan ook met het oog op Hem; met het oog op Christus kan men immers alleen lezen, wanneer men weet dat Christus het begin, het nieuwe, het einde van heel onze wereld is.

Theologische exegese aanvaardt de Bijbel als het boek van de kerk en legt het in die zin uit. Haar methode is precies deze vooronderstelling, ze is een voortdurend teruggaan van de tekst – die met behulp van alle methoden van filologisch en historisch onderzoek dient te worden vastgesteld – naar deze vooronderstelling. Dat is de objectiviteit van de methode van de theologische exegese. En enkel in deze objectiviteit ligt de fundering van haar aanspraak op wetenschappelijkheid. Wanneer we in Genesis ‘Jahwe’ lezen, ‘bedoelt’ de tekst historisch-psychologisch gezien niets anders dan Jahwe en spreekt ze theologisch, dat wil zeggen van de kerk, van God uit gezien. Want met het geloof dat God in heel de Heilige Schrift de Ene God is staat en valt de kerk en de theologische wetenschap.

Dietrich Bonhoeffer

Overgenomen uit: Schepping en val / Dietrich Bonhoeffer / als paperback en als e-book