Toespraak bij boekpresentatie ‘Het geschenk van vertrouwen’

Het geschenk van vertrouwen, geschreven door René van der Rijst

René van der Rijst omschrijft in zijn boek Het geschenk van vertrouwen hoe de vertrouwenscrisis waar wij ons in bevinden, eigenlijk een spirituele crisis is. We zijn op een technische manier naar de wereld gaan kijken. De wereld moet georganiseerd worden. Geordend. Beheerst. Maar vertrouwen is niet te organiseren. Hoe kunnen we weer vertrouwen in elkaar krijgen? Van der Rijst neemt ons mee en laat zien hoe we het geschenk van vertrouwen opnieuw kunnen aanvaarden. Want dat hebben we juist nu zo hard nodig.

René had er afgelopen zondag net als ik in gloedvolle woorden over kunnen preken, want Filippenzen 2 (de tekst over ‘ontlediging’) stond op het rooster, maar in het boek laat hij zich niet verleiden om te preken. Hij ontwikkelt wel de gedachte dat mensen pas in relatie tot hun eigenheid komen, en dat vereist in feite fundamenteel vertrouwen in elkaar.

Vertrouwen gunnen

En dat ís er in feite volop, en dat kan –eigenlijk gemakkelijk- geactiveerd worden. René geeft een aantal spectaculaire voorbeelden, van Henri Nouwen tot de burgemeester van Mechelen, waarin geschonken vertrouwen de sleutel vormde tot grote veranderingen. Aan vertrouwen moet je niet werken, je moet het gunnen. En als het ons wordt gegund, dan hoeven we het niet meer op te eisen. Hoeven we ons niet langer dikker te maken dan we zijn om onze autonomie aan te kleden. Maar mogen we onze identiteit in dankbaarheid aanvaarden. En daarmee erkennen dan onze autonomie niet genoeg heeft aan zichzelf, en we de ander nodig hebben, en dus moeten vertrouwen.

Daar zit een risico aan. Want het vertrouwen kan worden geschonden. We kunnen worden belazerd, verlaten en verraden. ‘Wat gebeurt er als het vertrouwen misplaatst blijkt te zijn, als ‘het kwaad’ inbreekt in ons bestaan’? (136). René geeft geen oplossing, voor het probleem van het kwaad. Maar het kwaad is evenmin het klassieke anti-godsbewijs dat het bestaan van God ontkracht. De vraag is niet hoe wij het kwaad kunnen plaatsen of kunnen overzien. De vraag is wat we ermee aan moeten, welke betekenis het kan hebben.

Zorg

En dat is een vraag die zich theoretisch fraaier laat verwoorden, dan praktisch aan den lijve laat doorleven. Wat betekent ‘vertrouwen’ dan? Het betekent volgens René in ieder geval ook: zorg. Een mooie en behartenswaardige oplossing en alternatief voor de maakbaarheids- en controle-obsessie van onze doorgeschoten tijd. ‘Zorg,’ het wordt prachtig en eigenlijk poëtisch bezongen door de filosoof Martin Heidegger, en René stemt in. Zorg en aandacht die ons op onze verantwoordelijkheid aanspreekt en, inderdaad, ons het vertrouwen gunt die ons doet zijn wie we zijn.

Dan gaat het niet over vertrouwen, maar moet je in en van vertrouwen leven. Je overgeven aan een ander en daar compleet afhankelijk van zijn. In onze tijd wordt daar met angst en wantrouwen naar gekeken, want verlies van autonomie is wel het ergste dat een modern mens kan gebeuren. Maar overgave is niet passief, want in de afhankelijkheid gun je een ander vertrouwen. Die de zorg om jou in handen krijgt. En zo betekenis heeft.

Het komt goed, ook als het niet goedkomt

Vertrouwen is niet de wetenschap dat het allemaal gewoon wel goedkomt. Het is juist leven in de wetenschap dat het ook niet goed kan komen. Of misschien beter: dat het ‘goed komt, ook als het niet goedkomt.’ Die woorden kregen we als aanwezigen ooit mee bij een stampvolle uitvaart van een student die ik net hooguit drie weken op college had gehad. Voor de zoveelste keer had leukemie deze jonge vrouw ingehaald en ze was er niet meer bovenop gekomen. Maar het kwam goed, ook als het niet goed kwam, had ze tegen haar geliefden gezegd. Het kwam goed omdat de betekenis van haar leven niet was opgehouden met haar overlijden.

Somberder dan dit moet het vanavond niet worden. Vooreerst is in ieder geval dit boek, bij deze, verschenen. Een boek dat veel oude theologie achter zich laat en dat de zeggingskracht van de theologie, het christelijk geloof, in onze tijd en context articuleert, en daarmee een opening naar de toekomst biedt. Ik hoop dat dat vrucht mag dragen, en ben benieuwd welke delen er in deze reeks nog allemaal gaan komen!