De spiritualiteit van Bonhoeffer

Geloven was voor Bonhoeffer geen zaak van theorie, maar van praktijk. Hij is, om een oude term te gebruiken, een ‘Lebemeister’: iemand die je leert hoe je leven moet, hoe je leven kunt. Juist in een tijd waarin de machten van de duisternis en de dood om zich heen grepen, zag Bonhoeffer een weg naar menselijk en menswaardig leven en samenleven. Geleefd geloven, daar is een term voor: spiritualiteit. Hoe deze spiritualiteit in Bonhoeffers leven gestalte aannam wordt in Voor het leven door Kick Bras onderzocht. Maar ook hoe wij vandaag, door deze ‘Lebemeister’ gestimuleerd, zelf onze weg kunnen vinden en kunnen kiezen voor het leven. Speciaal voor Theoblogie schreef Kick Bras een blog waarin hij ingaat op de achtergronden van zijn nieuwe boek:

In mijn boek Voor het leven. De spiritualiteit van Dietrich Bonhoeffer omschrijf ik spiritualiteit als ‘geleefd geloof.’ Als iets mij boeit in Bonhoeffer, dan is het wel dat hij zijn geloof geleefd heeft. Hij is een geloofwaardige getuige van Jezus Christus in de 20^e eeuw omdat zijn getuigenis niet alleen uit woorden bestond maar hij ze ook in de praktijk waarmaakte en er met zijn leven voor betaalde. Hij deed dit in een tijd dat vele christenen in Duitsland achter een demonische ideologie aanliepen. Bonhoeffer zag vanaf het begin dat deze ideologie een antibijbels karakter had en zich zou keren tegen het volk van de bijbel. Toen het demonische karakter van het nazisme zich steeds duidelijker openbaarde, wist hij wat hem te doen stond: strijd leveren voor de gerechtigheid, je mond opendoen voor hen die monddood gemaakt worden, het opnemen voor de Joden. Uiteindelijk heeft deze strijd hem gebracht in kringen van het verzet tegen Hitler en zijn regime. Hij werd gevangengenomen en ten slotte geëxecuteerd, maar zijn geloof bleef ongebroken. Hij heeft zijn geloof geleefd tot in de dood.

Niet religieus

Bonhoeffer is in de jaren 60 van de vorige eeuw wereldwijd beroemd geworden door de brieven die hij schreef vanuit de gevangenis aan zijn vriend Eberhard Bethge. In deze brieven vraagt hij zich af hoe de christelijke boodschap na de oorlog op een niet-religieuze wijze gestalte kan krijgen. Hij stelt meer vragen dan dat hij antwoorden geeft, maar juist die vragen blijven fascineren. Nog steeds zoeken we hoe de boodschap van Christus in de huidige samenleving verkondigd kan worden op zo’n wijze dat ook hedendaagse mensen worden aangesproken. Wat ik echter bij Bonhoeffer geleerd heb is dat het niet zozeer gaat om het vinden van de juiste woorden als wel om het vinden van de juiste levenswijze. Het gaat hem niet om de juiste leer, maar om authentieke spiritualiteit. Hij verwoordt dat in de beroemde zin: er zullen mensen zijn die bidden, recht doen en wachten op God. Dit is iets anders dan religieus zijn, waarmee Bonhoeffer bedoelde dat God mag komen opdraven als we zelf iets niet weten of niet kunnen. Authentieke spiritualiteit betekent bij hem dat je Christus navolgt. En dat betekent dat je in meditatie en gebed je innerlijk met Christus verbindt. En dat je in alle intermenselijke verhoudingen leeft vanuit zijn Geest.

Spiritualiteit als inoefening

In onze tijd zoeken veel mensen naar spiritualiteit die zij zich eigen kunnen maken op een praktische manier. Ook op dit punt kunnen we veel van Bonhoeffer leren. Hij wijst praktische wegen naar de inoefening van spiritualiteit. Meditatie en gebed, de beoefening van stilte en liturgieviering in kleine hechte gemeenschappen, de rol en betekenis van geestelijk leiderschap, over al deze zaken heeft hij goede en wijze dingen te zeggen. In mijn boek besteed ik hier dan ook ruim aandacht aan.

Kwetsbare kracht

Ik sta in mijn boek ook geruime tijd stil bij Bonhoeffers gedichten. Want daarin leren we hem kennen als een kwetsbaar mens. Hij uit daarin zijn smartelijke verlangen naar zijn verloofde, zijn grote betrokkenheid bij het lijden van medegevangenen, en de onontkoombaarheid van zijn eigen dood. De worsteling, de twijfels, het heimwee, het is alles heel herkenbaar en geeft ons inzicht in zijn gevoelige binnenkant. Fascinerend is het dan, om in de gedichten te lezen hoe hij juist als kwetsbaar mens bekleed wordt met kracht. Dat heeft alles te maken met hoop, verwachting, wachten op God. Dat is dan ook de titel van mijn laatste hoofdstuk: wachten op God. Dat is iets anders dan passief afwachten, weglopen voor je eigen verantwoordelijkheid. Nee, juist als je welbewust pijnlijke keuzes moet maken en de gevolgen van je daden moet dragen, opent je hart zich voor mysterieuze begeleiding van Godswege. Daarop vertrouwvol te wachten, te hopen in vaste verwachting, daarheen wijst Bonhoeffer de weg. De weg naar een verantwoordelijk, vrij, gelovig leven. Daarom noem ik Bonhoeffer een “Lebe-Meister”.

Voor het leven / Kick Bras / Uitgeverij Kok / als paperback en als e-book

Voor het leven

Geloven was voor Bonhoeffer geen zaak van theorie, maar van praktijk. Hij is, om een oude term te gebruiken, een ‘Lebemeister’: iemand die je leert hoe je leven moet, hoe je leven kunt. Juist in een tijd waarin de machten van de duisternis en de dood om zich heen grepen, zag Bonhoeffer een weg naar menselijk en menswaardig leven en samenleven. Geleefd geloven, daar is een term voor: spiritualiteit. Hoe deze spiritualiteit in Bonhoeffers leven gestalte aannam wordt in ‘Voor het leven’ door Kick Bras onderzocht. Maar ook hoe wij vandaag, door deze ‘Lebemeister’ gestimuleerd, zelf onze weg kunnen vinden en kunnen kiezen voor het leven.

De spiritualiteit van Bonhoeffer

Kick Bras op Theoblogie over zijn nieuwe boek: In mijn boek Voor het leven. De spiritualiteit van Bonhoeffer omschrijf ik spiritualiteit als ‘geleefd geloof.’ Als iets mij boeit in Bonhoeffer, dan is het wel dat hij zijn geloof geleefd heeft.