Discipelschap tussen moralisme en vrijblijvendheid

N.a.v. James Kennedy & Pieter Vos (red.), Oefenen in discipelschap. De gemeente als groeiplaats van het goede leven

Wat houdt discipelschap concreet in? Waaraan herken je een christelijk leven? Is er een gemeenschappelijke christelijke moraal? Hoe ziet die er dan uit? En welke betekenis kan de kerk als gemeenschap daarbij hebben?
Dit zijn actuele vragen die niet voor niets in onze tijd opkomen. Kerken en christenen beseffen dat zij een minderheid vormen in een niet meer christelijke samenleving. Vroeger gold een christelijke manier van leven vaak ook buiten de kerk, maar nu is dat anders. Sommige kerken en christenen pasten zich aan de samenleving aan. Anderen probeerden juist de eigen patronen te beschermen. Maar inmiddels lijkt het tij te keren. Veel christenen denken erover na welke roeping zij in deze nieuwe situatie in de samenleving hebben.

Tussen moralisme en vrijblijvendheid

Daarbij stuit postmoderne vrijblijvendheid inmiddels op grenzen. Een tijdlang wilden velen, zowel in de samenleving als in de kerk, vooral vrij zijn. Men nam afscheid van dwang en moralisme en van de daaruit voortvloeiende eenvormige levensstijl die men als verstikkend had ervaren. Iedereen mocht zelf weten hoe hij of zij leeft. Vandaag keert het tij, al is in sommige kerken die beweging naar vrijheid nog volop aan de orde of komt zij zelfs pas net op gang. Maar als vrijheid een doel op zich blijft, geeft dat op den duur geen voldoening. De vraag is wat je met die vrijheid wilt en waarvoor je die inzet. Bovendien klinkt bij sommigen zelfs weer een roep om duidelijke normen en om strenge handhaving daarvan. Dat is vooral in de samenleving het geval, maar ook in de kerken, zeker onder jongere christenen. Toch wil niemand terug naar het vroegere moralisme.
Onze voorkeur voor vrijheid heeft er ook toe geleid dat klassieke vormen in de christelijke levensstijl afbrokkelen. Daarvoor komt niet altijd iets in de plaats. Christenen denken en handelen rond thema’s als politiek, kerkbezoek, milieu, bezit en geld, relaties en seksualiteit onderling nogal verschillend. Meningen lopen soms ver uiteen en er is weinig gezamenlijkheid. Ook hier wordt soms bezorgd op gewezen, terwijl tegelijk niemand een opgelegde eenvormigheid voorstaat. Er is behoefte aan een derde weg.

Een derde weg

Zo’n derde weg is te vinden in de aandacht voor ‘deugden’ en ‘karakter’. In de kerken groeit de laatste jaren aandacht voor deugden. Soms kom je ze tegen in cursussen ‘spiritualiteit’, ‘levenskunst’ of ‘discipelschap’, soms ook in de interesse van christenen voor buitenlandse theologen zoals Stanley Hauerwas en Tom Wright.
De gedachte van ons boek is dat christelijk leven alles te maken heeft met de vorming van het karakter. Het hart van christen-zijn is dat je volgeling of discipel van Christus bent en in die navolging op hem gaat lijken. Maar dan op zo’n manier dat dit niet een nieuw zwaar juk wordt. Het gaat om de vorming van de persoon. De uitdagende gedachte van ons boek is dat dit in de geloofsgemeenschap van de kerk vorm kan krijgen. Door te oefenen in concrete gezamenlijke praktijken kan een derde weg gevonden worden tussen vrijblijvendheid en moralisme. In ons boek gaan we daartoe ook terug naar de bronnen van het christelijk geloof, de Bijbel en de traditie. Het blijkt dat daarin veel te ontdekken valt dat helpt om deze derde weg te vinden.

Gemeenteproject

Het boek is ontstaan uit een gemeenteproject dat is uitgevoerd in een kerkelijke gemeente. De reden voor het opzetten van zo’n project was concreet: Is het mogelijk om de hedendaagse nadruk op deugden en de gemeenschap – zoals je die in theologie en filosofie kunt vinden – toe te passen in een lokale geloofsgemeenschap? Is het mogelijk om een begin te maken met het daadwerkelijk inoefenen van bepaalde praktijken?
Wij zijn er als auteurs van doordrongen dat zo’n project in een gemeente niet alleen een mooie ervaring zou kunnen zijn. Het thema ‘discipelschap’ kan gemakkelijk de indruk wekken dat hier een christelijke leefstijl wordt gepromoot die alleen voor de zeer toegewijde gemeenteleden is weggelegd. Hoewel in ons boek vrij veel ideeën voorbij komen om mee aan de slag te gaan, gaat het ons niet om acties en activiteiten op zich. Wat voor ons centraal staat is dat een christelijk leven verbonden is met het leven van Jezus. In dat leven is zoveel méér te ontdekken dan het volgen van een aantal voorschriften of het uitvoeren van ‘christelijke’ actieprogramma’s.
Bovendien is het niet altijd meteen duidelijk wat het navolgen van Jezus concreet betekent. Oproepen tot oefening in discipelschap moeten daarom ook gepaard gaan met het openstaan voor de kritische stem. Zo hopen we te voorkomen dat discipelschap en oefening van een christelijke levenspraktijk binnen de gemeente alsnog ontaarden in een dwingend moralisme. Het gaat ons om een zoektocht naar gezamenlijke praktijken waarin het goede leven vorm kan krijgen. We dagen lokale geloofsgemeenschappen en christenen uit om daar naar op zoek te gaan.

Pieter Vos is universitair docent Ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit in Amsterdam.

Oefenen in discipelschap

In vijf verdiepende hoofdstukken bespreken de auteurs vijf thema’s rond discipelschap en gemeentezijn. De thema’s draaien om de vraag: hoe helpen we elkaar als geloofsgemeenschap om te leven als christen in deze tijd? De auteurs gaan in op wat leven als christen is en hoe je dat samen als gemeente doet, hoe je kunt oefenen in christelijke deugden en hoe je als gemeente missionair naar buiten treedt.
Het boek sluit af met een praktische handreiking om als gemeente met dit thema aan de slag te gaan.

Discipelschap tussen moralisme en vrijblijvendheid

Veel christenen denken erover na welke roeping zij in de nieuwe situatie in de samenleving hebben.