Een kennismaking met Tomáš Halík

Deze week verscheen het boek Geduld met God. Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven van de Tsjech Tomáš Halík. Tomáš Halík (1948) is priester en een van de belangrijkste Oost-Europese rooms-katholieke intellectuelen. Hij was onder andere de vertrouweling van president Havel en van de Tsjechische aartsbisschop. Momenteel is Halík hoogleraar Filosofie en Sociologie aan de beroemde Karelsuniversiteit te Praag. In 2014 ontving hij de prestigieuze Templeton Prize.
De theoloog dr. Wim Dekker schreef een introductie op het boek, die we hieronder plaatsen.

 
Toen de uitgever mij geruime tijd geleden het Engelse manuscript toestuurde van het boek dat u nu in handen heeft, had ik nog nooit van Tomáš Halík gehoord. Nieuwsgierig begon ik te lezen en meteen al in de inleiding was het wat mij betreft raak. Ik had de neiging de ene zin na de andere te onderstrepen. Hier werden dingen gezegd die ik vaak zo pijnlijk miste in de discussies in Nederland over kerkverlating, secularisatie en missionair werk.
Toen ik het boek helemaal gelezen had, was mijn mening wel genuanceerder geworden. Ik had intussen gemerkt dat de schrijver echt rooms-katholiek is en dat dit nog steeds niet helemaal hetzelfde is als gereformeerd. Dat ervoer ik niet als een bezwaar, maar wel merkte ik bij mezelf de neiging bekende katholiek-reformatorische discussies met de schrijver te gaan voeren, terwijl die in feite afleiden van de grote thema’s waar het in dit boek om gaat. Ik had me intussen ook gestoord aan bepaalde uitlatingen die ik veel te kort door de bocht vond, zoals over de verzoeningsleer van Anselmus, waar Halík geen goed woord voor over lijkt te hebben.
Daarna ben ik het boek een tweede keer gaan lezen. De valkuilen die het zicht op de grote lijnen van het boek dreigden te verduisteren kon ik nu vermijden en ik was opnieuw gefascineerd, zoals ik dat de eerste keer geweest was na het lezen van de inleiding. Wat raakte mij zo en waarom wens ik het boek graag in handen van ieder die zich betrokken weet bij de crisis van kerk en geloof in Nederland?
Kort samengevat: hier wordt een derde weg gewezen tussen secularisering en allerlei vormen van neo-orthodoxie. Aan die derde weg hebben wij grote behoefte. De secularisering is immers nog lang niet tot stilstand gekomen. In voorheen gesloten kerkgenootschappen en in delen van ons land waar geloven tot voor kort min of meer  vanzelfsprekend was, komen jonge en ook al wat oudere mensen tot de conclusie dat het overgeleverde geloof als zand tussen hun vingers wegglijdt. De dominante seculiere cultuur tast de laatste bolwerken aan. Daartegenover worden vele pogingen tot restauratie ondernomen. Er wordt geprobeerd nieuwe bewijzen voor het bestaan van God te  formuleren en er wordt getracht het probleem van de fundamentele geloofsonzekerheid te bestrijden met nieuwe vormen van kerk-zijn. Het is echter zeer de vraag of zo het Europese nihilisme diep genoeg wordt gepeild.
In ieder geval worden Nietzsche met zijn verbijsterende ontdekking van de dood van God, en de diepe crisis die dat bij zijn geestelijke nazaten tot op de dag van vandaag teweeg brengt, dan niet serieus genomen. Het bijzondere van Tomáš Halík is dat hij als ervaringsdeskundige in een van de meest atheïstische landen van Europa, Tsjechië, het ongeloof recht in de ogen ziet, er fundamenteel mee in gesprek gaat en dan niet uitkomt bij een verwaterde vorm van het christelijk geloof. Evenmin verzandt hij in vruchteloze polemiek, waarin de vragen naar het bestaan van God en het lijden in deze wereld worden beantwoord op een manier die de echte sceptici nooit overtuigt.
De ijzersterke openingszin van het boek luidt: ‘Op veel punten ben ik het met atheïsten eens, vaak op bijna ieder punt – behalve in hun geloof dat God niet bestaat.’ Die conclusie acht Halík te snel getrokken. Letterlijk: te snel. Geloof is een vorm van geduld hebben met God. Hoop en liefde zijn trouwens vormen van ditzelfde geduld. Het kan zijn dat ik tot nu toe iets gemist had. Maar deze thesen was ik nog niet eerder ergens tegengekomen. Ze deden me gefascineerd verder lezen. Halík boeit van begin tot eind. Dat komt omdat zijn opmerkelijke positiekeuze steeds nieuwsgierig maakt naar het vervolg en zo als het ware van hoofdstuk tot hoofdstuk functioneert als een  cliffhanger. Het komt ook door zijn zeer persoonlijke schrijfstijl. In zijn verwevenheid van biografie, pastorale ervaringen, filosofische en theologische inzichten van hoog niveau biedt dit boek een vorm van narratieve theologie
die in ons land zeldzaam is. Het boek nodigt uit tot een ontmoeting met de schrijver, die in grote diepten schatten heeft opgedolven. De vraag of we het met hem eens zijn is niet onbelangrijk, maar kan pas hierna aan de orde komen.
 
Bekijk hier een video-interview met dr. Wim Dekker over het werk van Tomáš Halík.
Van Wim Dekker verscheen eerder het boek Marginaal en missionair. Kleine theologie voor een krimpende kerk. Voor april 2015 wordt zijn nieuwe boek verwacht: Tegendraads en bij de tijd. Verder denken in het spoor van Bonhoeffer.
 

Een kennismaking met Tomáš Halík

Deze week verscheen het boek Geduld met God. Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven van de Tsjech Tomáš Halík. Tomáš Halík (1948) is priester en een van de belangrijkste Oost-Europese rooms-katholieke intellectuelen. Hij was onder andere de vertrouweling van president Havel en van de Tsjechische aartsbisschop. Momenteel is Halík hoogleraar Filosofie en Sociologie aan […]