Hengelaar-Rookmaker & Henderson – Kunst D.V.
Kees van der Kooi
(Neo)calvinistische perspectieven op esthetica, kunstgeschiedenis en kunsttheologie
De redacteuren zijn zonneklaar over de bedoeling van deze bundel, namelijk aantonen dat de calvinistische traditie een eigensoortige bijdrage heeft geleverd en kan leveren aan zowel de reflectie op kunst als de daadwerkelijke beoefening. Het boek valt in vier delen uiteen: allereerst de wortels van deze traditie bij Calvijn, Abraham Kuyper en Herman Dooyeweerd, vervolgens een aantal bijdragen over de kunstgeschiedenis, het derde deel is gevuld met beschouwingen over esthetica en het laatste deel is specifiek gewijd aan theologie van de kunst.
De opvatting dat de calvinistische traditie vijandig zou staan tegen kunst met kracht wordt bestreden. In de bijdragen van Marleen Rookmaker en Adrienne Dengerink Chaplin wordt dit beeld met succes bijgesteld, al valt het op dat zij dat doen door zich te richten op Calvijn als conceptueel denker. Wie Calvijn zelf leest, komt tot de ontdekking dat hij een uitermate picturaal schrijver was, retorisch zeer effectief was en gezien wordt als een van de grondleggers van het moderne Frans.
Dat is inderdaad niet de beeldende kunst, waar hier de focus op ligt, maar er ligt wel een directe lijn tussen Calvijns taalkunst en wat een groot aantal bijdragen elk op hun manier tonen, namelijk dat in de calvinistische traditie het esthetische wel degelijk is erkend als dimensie van de werkelijkheid en het gewone leven. Dat leidt tot een kritische houding jegens de ontwikkeling van kunst tot hoge Kunst en de kunstenaar als priester van het verhevene en sublieme.
Typerend voor de bundel lijkt mij dat Hans Rookmaker (1922-1977) met zijn kritiek op de ideologisch lege wereld achter veel moderne kunst met ere wordt genoemd, maar niettemin ook krachtig weersproken wordt in de bijdrage van James Romaine in zijn bespreking van het werk van Mondriaan. Abstracte kunst is niet zonder meer afwending van het dagelijkse, maar kan ook als verheviging van de werkelijkheid gelden. Het pleidooi voor herstel van kunst als ambachtelijk element in het dagelijks leven is vertegenwoordigd in de bijdrage van Nicholas Wolterstorff. Dat het esthetische ook voor de gelovige ervaring geleidend kan zijn, wordt door Wessel Stoker betoogd in een beschouwing over de kunsttheologie van G. van der Leeuw en Paul Tillich.
Al met al een rijk gevulde bundel die, voor wie het nog niet wist, laat zien dat het Institute for Christian Studies in Toronto in de afgelopen decennia een geweldige kweekvijver is geweest van talent en creatief denken over kunst. De bijdragen van Calvin Seerveld, Lambert Zuidervaart, Adrienne Dengerink Chaplin, Nicholas Wolterstorff, James Romaine, E. John Walford en Wessel Stoker en Victoria Emily Jones getuigen stuk voor stuk van diepgang en breedte. Een laatste opmerking geldt de titel, waar achter Kunst ‘D.V.’ is toegevoegd. De redacteuren vertalen deo volente als ‘naar Gods wil’ (9). Dat klopt natuurlijk niet. Een ontsierende fout.
Deze recensie is geschreven door Kees van der Kooi en verscheen oorspronkelijk in Kerk en Theologie 2021, nr. 1, dat als thema kunst en literatuur heeft.
Marleen Hengelaar-Rookmaker en Roger D. Henderson (red.). Kunst D.V.. (Neo)calvinistische perspectieven op esthetica, kunstgeschiedenis en kunsttheologie. Amsterdam: Buijten & Schipperheijn, 2020. 372 pp. €29,90. ISBN 9789463690706.
Hengelaar-Rookmaker & Henderson – Kunst D.V.
De redacteuren zijn zonneklaar over de bedoeling van deze bundel, namelijk aantonen dat de calvinistische traditie een eigensoortige bijdrage heeft geleverd en kan leveren aan zowel de reflectie op kunst als de daadwerkelijke beoefening. Het boek valt in vier delen uiteen: allereerst de wortels van deze traditie bij Calvijn, Abraham Kuyper en Herman Dooyeweerd, vervolgens een aantal bijdragen over de kunstgeschiedenis, het derde deel is gevuld met beschouwingen over esthetica en het laatste deel is specifiek gewijd aan theologie van de kunst.
