Root – Boekbespreking

De pastor in een seculier tijdperk

In 2007 publiceert Charles Taylor A Secular Age. Wat betekent deze seculiere tijd voor het werk van de pastor? Martijn van Leerdam las de boeken van Andrew Root: er is geen weg terug.

Charles Taylor traceert in zijn standaardwerk de oorsprong van de secularisatie die ertoe leidde dat geloven in God vandaag slechts een van de vele opties is op de levensbeschouwelijke markt. In andere tijdperken was dat ondenkbaar geweest: eeuwenlang was het haast onmogelijk om níet te geloven in God.

Waar het werk van Taylor sterk gericht is op religie- en cultuurgeschiedenis, besluit Andrew Root (1974) het aan te grijpen voor een doordringende blik op de alledaagse praktijk van het kerkenwerk. Root, hoogleraar aan het Luther Seminary in Minnesota, is specialist op het gebied van jeugd- en kinderwerk. In drie recente boeken analyseert hij de problemen en uitdagingen van geloofsopvoeding, ministry en kerk-zijn in een seculier tijdperk.

Pastorale malaise

In deze bijdrage richt ik mij vooral op het tweede boek in zijn reeks van drie, The Pastor in a Secular Age. Daarin staat de pastorale malaise van onze tijd centraal. Met ‘pastorale malaise’ bedoelt Root het fenomeen dat vele pastores gebukt gaan onder de institutionele eisen van de kerk. In hun eigen beleving houden ze nauwelijks tijd over voor het werk waar het werkelijk om gaat. Bovendien hebben veel pastores nauwelijks nog taal en verbeelding voor de wijze waarop God in de wereld werkt. In onze seculiere tijd lijkt dat namelijk al snel ongelofelijk en ongeloofwaardig.

Dat leidt tot de knagende vrees dat de pastor nergens meer goed voor is, afgezien van het afstoffen van achterhaalde kerkelijke artefacten.

Zijn analyse van de pastorale malaise onderbouwt Root onder meer door te verwijzen naar statistisch onderzoek, waaruit blijkt dat pastores lang niet meer zoveel vertrouwen genieten onder de bevolking als voorheen. Ook blijkt dat 50% van de pastores zich niet in staat acht om aan de verplichtingen van het kerkenwerk te voldoen. Liefst 90% zegt zich ongekwalificeerd of slecht voorbereid te voelen voor het kerkenwerk. De onderzoeken die hij aanhaalt, vonden in de Verenigde Staten plaats maar zullen grofweg ook op West-Europa van toepassing zijn.

Wereld zonder wonderen

Om de pastorale malaise te verklaren doet Root een beroep op het werk van Charles Taylor. Aan zijn hand roept Root een reeks beroemde pastores op uit de verre en de nabije geschiedenis, die elk als ideaaltype gelden van een tijdgebonden invulling van hun ambt. Uit dit historische overzicht komt naar voren hoezeer de denkwereld van de westerse mens in de loop der eeuwen veranderd is, en waarom het kerkenwerk zo lastig geworden is.

Iconische pastores als Augustinus, Jonathan Edwards en Rick Warren passeren de revue. Grofweg schetst Root de beweging van een wereldbeeld dat zindert van de transcendentie, naar een gesloten denkwereld waarin elk beroep op een hogere werkelijkheid bij voorbaat al betwijfeld wordt. Gaandeweg hebben kerken en pastores zich aan die beweging aangepast en haar zelfs versterkt, om zo het werk van God in nieuwe tijden gestalte te geven. Geen van hen kon de consequenties van deze diepgaande verandering in ons wereldbeeld echter voorzien. Meer secularisatie en pastorale malaise waren het gevolg.

Historisch overzicht waarom kerkenwerk lastig is geworden.

Hoe kunnen we nog op betekenisvolle wijze spreken over God in een tijd waarin elk beroep op het hogere onder verdenking staat? Waar kunnen we God nog zien, als we het geloof in mirakels en sacraliteit steeds sterker zijn gaan afbakenen? En bestaat er een antigif tegen de pastorale malaise waarin we terechtgekomen zijn?

Er is in elk geval geen weg terug volgens Root. Fundamentalisten hebben dat geprobeerd maar dat is een heilloze weg. Zoals elke theoloog van formaat in de middeleeuwen rekening moest houden met Augustinus, kunnen wij niet terug achter het werk van Nietzsche en Foucault. Dat betekent dat we niet ongestraft kunnen doen alsof de bijbelse wonderen vanzelfsprekend zijn. We moeten ons opnieuw oriënteren op de plek van God in ons bestaan.

Anders spreken over God

De hamvraag is natuurlijk: hoe dan wel? Daartoe doet Root bijbels-theologische aanzetten, die aansluiten bij het immanente wereldbeeld van onze tijd. Hij spreekt over de God van Israël als een vreemde God, die niet zozeer bestáát als wel arrivéért. De God van de Bijbel is een sprekende God die zichzelf kenbaar maakt door events, gebeurtenissen, die laten zien wie Hij is. Statisch is Hij allerminst, en verschijnen doet Hij op momenten van ultieme kwetsbaarheid.

Root staat uitgebreid stil bij het verhaal van Hagar in de woestijn, wanneer zij voor de pesterijen van Sara is gevlucht. Daar vindt een engel haar. Keer op keer benadrukt Root dat de bijbelse God juist daar verschijnt waar sprake is van uitzichtloosheid en dood. Daarbij passeren ook andere, grotere verhalen de revue, zoals de Exodus en uiteraard de opstanding van Jezus uit de dood.

God verschijnt op momenten van ultieme kwetsbaarheid.

Volgens Root laat God in deze verhalen zich op immanente wijze zien, en is deze manier van spreken over God een uitweg uit de pastorale malaise die zoveel kerkprofessionals in haar greep gekregen heeft. Want als de seculiere mens nog ergens in gelooft, dan is het in de kracht van gebeurtenissen die je leven kunnen veranderen.

Daar moeten we dus naar op zoek: naar de wijze waarop God zichzelf kenbaar maakt in de gebeurtenissen van ons leven en onze tijd. De meest praktische en eenvoudige weg daarnaartoe is de weg van het gebed.

Moed voor onzekere pastores

Van Dostojevski wordt weleens gezegd dat zijn ragfijne analyse van het menselijk tekort overtuigender is dan de vrome verlossing waar hij op wil aansturen. Misschien geldt hetzelfde voor de analyse van Root. Na het lezen van zijn imposante historische overzicht kon ik mij niet aan de indruk onttrekken dat de secularisatie alomvattend en onontkoombaar is. Root erkent ronduit dat er geen eenvoudige oplossingen zijn. Toch doet hij voorstellen die onzekere pastores in een lastig tijdperk tot moed willen aanzetten.

In het derde boek van zijn trits beschrijft Root de dilemma’s van de kerk. Haast iedereen vindt dat de kerk moet veranderen, maar de steeds hogere versnelling leidt in de praktijk al snel tot uitputting. Daarnaast gaat de aandacht voor het heilige zo verloren in de haast van alledag. Ook hier zoekt Root naar nieuwe wegen zonder nostalgie, maar ook zonder kritiekloos mee te gaan op elke toevallige trend.

De tijd zal leren of het werk van Root net zo klassiek wordt als het werk van Taylor, zijn leermeester. De wijze waarop hij de seculiere tijd tegemoet treedt, is open en eerlijk, zoekend en communicatief, zelfverzekerd en toch bescheiden. Bovendien schrijft hij vlot en is hij goed gedocumenteerd. Dat verdient in elk geval de grootste lof.

Boeken van Andrew Root

• Faith Formation in a Secular Age. Responding to the Church’s Obsession with Youthfulness, Baker 2017.
• The Pastor in a Secular Age. Ministry to People who No Longer Need God, Baker 2019.
• The Congregation in a Secular Age. Keeping Sacred Time against the Speed of Modern Life, Baker 2021.

Root – Boekbespreking

In 2007 publiceert Charles Taylor ‘A Secular Age’. Wat betekent deze seculiere tijd voor het werk van de pastor? Martijn van Leerdam las de boeken van Andrew Root: er is geen weg terug.