Aan de rand manifesteert zich de essentie – over de missionaire roeping van de kerk

Redactie Theologie.nl

Deze week verscheen het boek Geduld met God. Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven van de Tsjech Tomáš Halík. Dr. Piet Schelling reageert.

Aan de rand manifesteert zich de essentie

Het overkomt mij niet vaak dat ik begin te lezen in een theologisch boek en niet kan ophouden. Dat overkwam me wel bij het lezen van Geduld met God van Tomáš Halík. Het boek roept het beeld van een huis op. In het eerste hoofdstuk ontvouwt de auteur het fundament van zijn boodschap, in het laatste het dak. En tussen fundament en dak gaat hij van kamer tot kamer. Tijdens de rondgang blijft hij geregeld even staan om in gesprek te gaan met iemand (theologen en filosofen). Ook kijkt hij geregeld door het raam, naar de wereld, want theologie staat geenszins los van de wereld.
Meteen al na de eerste bladzijden is mijn nieuwsgierigheid gewekt. Wat me precies prikkelt, kan ik niet een-twee-drie zeggen. Misschien is het de toon: open, een sfeer van zoeken en tasten voorbij het vanzelfsprekende. Misschien is het Halíks keuze om naar stemmen buiten de eigen kring, zoals die van atheïsten, te luisteren. Deze stemmen hebben kerk en theologie veel te zeggen. Misschien is het zijn keuze voor Zacheüs als kritische identificatiefiguur. De auteur weet op inspirerende wijze dat ‘boompersonage’ te verbinden met de missionaire roeping van de kerk en met de wenselijkheid van de dialoog met niet-christenen.
De kerk die Zacheüs toelaat, leert over de muren van haar kerk en geloofsleer heen te kijken; zij komt open voor de breedte en diepte (het mysterie). Zacheüs staat voor mensen aan de rand; Jezus identificeert zich met die rand. Het spreekt vanzelf dat die identificatie grote gevolgen heeft voor kerk en theologie.
Het boek is een oase van rijke uitspraken. Ik noem er slechts zeven, maar honderd had ook gekund:

‘Soms voel je je dichter bij sceptici en atheïstische critici van religie dan bij veel wat in het christelijk geloof wordt aangeboden.’
‘Geloof, hoop en liefde zijn drie aspecten van ons geduld met God. Het zijn drie vormen van omgang met de ervaring van Gods verborgenheid.’
‘De waarheid geschiedt in de dialoog. Er bestaat altijd een verleiding om antwoorden te zien als afsluiting van het zoekproces, alsof het gesprek over een probleem ging dat nu is opgelost. Maar met een volgende vraag wordt opnieuw de onuitputtelijke diepte van het mysterie zichtbaar.’
‘God is mysterie – dat zou de eerste en laatste zin moeten zijn van alle theologie.’
‘Zoals de kerk arm moet zijn om de sociaal armen te bereiken, zo moet ze zich van haar vele zekerheden ontdoen om die wereld van religieuze onzekerheid te kunnen betreden.’
‘In het algemeen nemen de Zacheüssen een plaats in aan de rand van de zichtbare kerk. […] En die rand is niet alleen voor de Zacheüssen, maar ook voor de kerk uiterst belangrijk! Een kerk zonder die “rand” zou namelijk geen kerk zijn, maar een sekte.’
‘Geloven in God die we niet zien betekent ook, op z’n allerminst, hopen dat hij daar is waar wij hem niet zien en vaak ook daar waar we absoluut overtuigd zijn dat hij er niet is en niet kan zijn.’

Alle zeven uitspraken dagen me uit; ik wil ze overwegen, doordenken. Voor allen die zich bezighouden met de missionaire attitude van de kerk, voor kerken die gastvrijheid hoog in hun vaandel hebben staan, voor alle gemeenteleden die bezorgd zijn over de toekomst van de kerk, ligt in dit boek een groot aantal bouwstenen. Maar wie zweert bij louter eigen standpunten en bang is zekerheden ter discussie te stellen en wie niet wil veranderen – aan hen is Geduld met God niet besteed.

Dr. Piet Schelling (1946) is emerituspredikant. Hij is betrokken bij diverse activiteiten zowel in de landelijke Protestantse Kerk in Nederland als in plaatselijke gemeenten. Hij is auteur van tal van boeken over uiteenlopende thema’s: Bijbel, symbolen, spiritualiteit, ziekte en gezondheid, missionaire gemeente,, muziek en liturgie enzovoorts. De laatste paar jaar heeft hij zich intensief verdiept in de verschillende geloofsbelevingen en -opvattingen binnen de kerken. Daarover gaat zijn laatste boek Mijn gelijk en ons geluk. Omgaan met verscheidenheid in de gemeente.