Braund – Greek Religion and Cults in the Black Sea Region
Gert van Klinken
Goddesses in the Bosporean Kingdom from the Archaic Period to the Byzantine Era
In het gebied noordelijk van de Zwarte Zee lopen de politieke spanningen op. Een expositie in het Allard Pierson-museum in Amsterdam bevindt zich daar nog steeds in opslag, omdat juridisch niet zeker is of de kostbare stukken aan Rusland of aan de Oekraïne terug gegeven dienen te worden. Voor die expositie bestond indertijd alle aanleiding.
Kerkgeschiedenis richt zich voor de oudere fasen vooral op het Midden-Oosten en voor de moderne tijd op West-Europa en de expansie vanuit dat werelddeel naar Amerika, Afrika en Azië. Pas recent is er meer aandacht gekomen voor uitwisseling van godsdienstige ideeën via de ‘steppenroute’ (tussen Mongolië en de Oekraïne’) en de ‘rivierenroute’ (tussen Scandinavië en het noordelijk deel van de Zwarte Zee). De Krim vormt een overgangszone tussen culturen. Hier lagen ooit Griekse kolonies als Gerson (Sebastopol) en Panticapaeon (Kertch). In de vroeg-christelijke tijd behoorden ze tot de invloedsfeer van Byzantium, later bij die van Genua, het Ottomaanse Rijk en de USSR.
Braund concentreert zich op de interactie met de klassieke Griekse cultuur. Het noordelijke deel van de Zwarte Zee gold in Athene als een gebied waarin de ‘Scythische’ of ‘Taurische’ bevolking nog dicht bij een pre-urbane manier van leven stond: minder beschaafd misschien, dichter bij de natuur, maar ook dichter bij primaire emoties. Aeschylos situeert zijn tragedie Προμηθεὺς Δεσμώτης in het land van de Scythen. In Ἰφιγένεια ἡ ἐν Αὐλίδι merkt Euripides op dat godsdienstige impulsen vanuit dit gebied niet zozeer uitgingen zijn op de Griekse staatscultus of de filosofie, maar op de volksdevoties. Dat kreeg een zichtbare uitdrukking in plaatselijke vereringen van moedergodinnen, zoals Artemis in diverse gedaantes of Aphrodite Ourania.
Wat hier werkelijk ‘Scythisch’ was en wat een op de Scythen geprojecteerde Griekse fantasie, laat zich moeilijk vaststellen. Het proces doet denken aan de manier waarop het ‘Keltische’ randgebied tijdens de twintigste eeuw interesse opwekte in de kern van Europa, met godsdienstige repercussies. Discussie daarover is gebaat bij nauwgezet (kerk-)historisch, epigrafisch en archeologisch onderzoek. In de regio van de Zwarte Zee verwijst Braund naar soortgelijk werk van wetenschappers als Vladimir Kuzenetsov, Aleksey Zavoykin en Natalya Zavoykina. Hun taak is er niet gemakkelijker op geworden. Elke uitspraak over de godsdiensthistorische achtergrond dient op een goudschaaltje gewogen te worden en het bodemarchief wordt acuut bedreigd.
Deze recensie is geschreven door Gert van Klinken en verscheen oorspronkelijk in Kerk en Theologie 2021, nr. 3, dat als thema ‘Heil’ heeft.
David Braund. Greek Religion and Cults in the Black Sea Region. Goddesses in the Bosporean Kingdom from the Archaic Period to the Byzantine Era. Cambridge: Cambridge University Press, 2020. 314 pp. €31,21. ISBN 9781316633595.
Braund – Greek Religion and Cults in the Black Sea Region
In het gebied noordelijk van de Zwarte Zee lopen de politieke spanningen op. Een expositie in het Allard Pierson-museum in Amsterdam bevindt zich daar nog steeds in opslag, omdat juridisch niet zeker is of de kostbare stukken aan Rusland of aan de Oekraïne terug gegeven dienen te worden. Voor die expositie bestond indertijd alle aanleiding.
