Menu

Ivanic – Katholiek

Hella van der Wijst

Als eerste geef ik een waarschuwing aan iedereen die de cover van ‘Katholiek, de beeldcultuur van het katholicisme’ ziet: Laat je niet afschrikken door de eerste indruk. Dit geldt met name voor kunstliefhebbers en niet- of voormalig gelovigen. Het boek doet uiterlijk misschien ouderwets klassiek aan maar op het tweede oog stap je in een aangename tijdsmachine.

Cover van Katholiek door Suzanne Ivanic

Zo brengt de heilige Sint Catharina van Siena op de cover mij na een korte bestudering terug in mijn geboortekerk, de Lambertuskerk in Veghel. Ik zit weer als klein meisje onder het gigantisch goudomrande olieverfschilderij waarop Jezus na zijn lijdensweg van het kruis wordt genomen en in het graf gelegd. Als gezin zaten we bijna altijd rechts in de kerk onder statie 13 van de kruisweg.

Als wat aan het altaar gebeurde aan mij voorbijging of gezang de kerk vulde, dwaalden mijn ogen als vanzelf over de verdrietige blik van Maria. De traan op haar wang. De sprakeloosheid na de dood van haar zoon. De mis daarop was het de doornenkroon van Jezus die onverdeeld aandacht kreeg. Het niet begrijpen waarom een mens een ander mens dit aan doet. De overgave van Jezus aan de gruwelijkheid.

De coverafbeelding van Sint Catharina met doornenkroon, combineert beide beelden uit dit stukje van mijn jeugd in de kerkbank. Een vrouw die net als Jezus niet kiest voor de gouden maar voor de doornenkroon en patroonheilige wordt van Italië en de stervenden.

Het is een van de vele beeldverhalen die worden verteld en toegelicht in dit nieuwe boek over de beeldcultuur van het katholicisme. Verbeeldingen van iets dat niet uit te leggen is in woorden, constateert auteur Suzanna Ivanic terecht. Of het nu de zondeval is of de onbevlekte ontvangenis. Niet voor niets is de uitdrukking dat een beeld meer zegt dan duizend woorden. Dat gold en geldt helemaal voor mensen zonder taal. Dit verklaart de rijke beelden die met name het katholieke geloof heeft voortgebracht. De verbeelding van het katholieke geloof werden als boeken voor de niet geletterden. Wat best paradoxaal was gezien het tweede gebod om geen Godenbeelden te maken en vereren. Katholieke kunst vond toch zijn weg vooral via Maria, haar zoon en alle heiligen. Ze overleefde zelfs de beeldenstorm in de vijftiende eeuw, werd er zelfs door verrijkt.

Het bewijst eens te meer dat bloed kruipt waar het niet gaan kan en stelt de auteur: “katholieke kunst is geen nevenproduct van religie, ze ís religie.” Net als woorden in de Bijbel of rituelen in een kerkdienst dat zijn. Alle zintuigen doen mee in de katholieke kerk van wierook tot zang, kaarsen en prachtige beelden.

Het boek staat bol van de symboliek. Het toont katholieke beelden tussen kunst en kitsch door de tijd heen. Het vertelt beeldverhalen van priesters en heiligen tot ontwerpers als Vivienne Westwood en Valentino. Het bevat prachtige beelden die een groter publiek verdienen zoals het contemplatieve schilderij van Franciscus in het graf van Francisco de Zubarán (1630-1634). Of de gruwelijke afbeelding van de afgesneden borsten van Sint Agatha van Sicilië die vasthield aan haar kuisheid.

Het is een knappe combinatie van een kijkboek, inspiratieboek, geschiedenisboek en vooral ontdekboek. Het heeft een originele indeling (leren, plaats, geest) met ook letterlijke ontdekpagina’s en profielpagina’s. Hier wordt ingezoomd op bijvoorbeeld de Zeven werken van Barmhartigheid, op martelaren of op de façade van de beroemde kathedraal van Amiens in Frankrijk.

Met sprekende voorbeelden toont Ivanic aan hoe katholieke kunst een inspiratiebron was en nog altijd is voor veel seculiere kunst. Neem de beroemde De Kus (1908) van Gustav Klimt. Geschilderd na een bezoek aan de Byzantijnse mozaïeken in de basiliek van San Vitale in Ravenna.

Laat er licht zijn is Gods eerste uitspraak in de bijbel: dat is wat ook kunst kan zijn. Licht, vrij als een vogel vliegend dwars door culturen, religies en over grenzen heen. Bedoeld om even in een andere, betere, vroegere, toekomstige wereld te zijn. Zoals ik dankzij dit boek weer even terug was in de kerk van mijn jeugd, maar voortaan ook met betere ogen kijk naar de invloed van katholieke beelden op de hedendaagse kunst.

Hella van der Wijst is docent crossmediale journalistiek bij Hoge School Utrecht en eigenaar, presentator en programmamaker van Hellamediahuis.


Suzanna Ivanic. Katholiek. De beeldcultuur van het katholicisme. Utrecht: KokBoekencentrum, 2022. 256 pp. €39,99. ISBN 9789043537568 .

Ivanic – Katholiek

Als eerste geef ik een waarschuwing aan iedereen die de cover van ‘Katholiek, de beeldcultuur van het katholicisme’ ziet: Laat je niet afschrikken door de eerste indruk. Dit geldt met name voor kunstliefhebbers en niet- of voormalig gelovigen. Het boek doet uiterlijk misschien ouderwets klassiek aan maar op het tweede oog stap je in een aangename tijdsmachine.

Boekomslag Katholiek, de beeldcultuur van het katholicisme van Suzanna Ivanic
Boekomslag Katholiek, de beeldcultuur van het katholicisme van Suzanna Ivanic

Nieuwe boeken