Kuhlmann & Marchetti – Cicero im Rahmen der römischen Bildungskultur

Deze bundel bevat een reeks voordrachten die in 2017 gehouden werden in Göttingen. Thema vormde daar het Bildungskonzept bij Cicero: de opvattingen van de bekende Romeinse staatsman over intellectuele ontwikkeling, met bijzondere aandacht voor de interactie met levensbeschouwing. Het nog lang als regiotaal beschouwde Latijn was in de tijd van Cicero bezig zich te emanciperen ten opzichte van het Grieks. Kuhlmann meent dat bewondering bij Romeinse prozaschrijvers gepaard ging met een zekere nuchterheid jegens

Attische speculatie. Al vanaf Ennius (eind derde eeuw) bestond er in de Republiek een voorkeur voor een praktische benadering. Mythologische verhalen over persoonlijke goden werden euhemeristisch of allegorisch uitgelegd. Het voornaamste belang van religie was de sociale functie ervan, wat onderstreept werd door de rol van de familiehoofden bij de rituelen ervan. Praktisch nut (utilitas) en ervaring (usus) golden als belangrijker dan theorie. Een voornaam deel van de opvoeding bestond uit het bestuderen van navolgenswaardige persoonlijke voorbeelden (exempla). Geleidelijk zette de hellenistische invloed zich toch door, bijvoorbeeld in het ook door Cicero gepraktiseerde groepsgesprek over filosofische en staatkundige kwesties. Maar ook zo’n symposium had een praktische nevenbedoeling. Zoals hij als advocaat maar al te goed besefte, scherpte wijsgerig debat het argumentatieve vermogen.

Jochen Sauer meent dat Cicero’s vormingsbegrip niet los kan worden gezien van de eisen die gesteld werden aan een lid van de senatoriale elite. En al helemaal niet van de eisen die gesteld werden aan iemand die daar niet in geboren was, maar er wel graag bij wilde horen, voegt Henriette van der Blom toe. Cicero vergat nooit een homo novus te zijn, iemand die zijn hersenen nodig had om zich te kunnen handhaven aan de top. Sauer stelt dat dit inzicht later relevant bleef in het gymnasiale onderwijs aan jongeren van gemengde komaf, zoals opgemerkt door niemand minder dan Melachthon. Het voornaamste nut van de lezing van Cicero’s De officiis in het onderricht in de Latijnse school was volgens de Duitse humanist niet het aanleren van een zedelijk oordeel, maar het opdoen van uitdrukkingsvaardigheid. Om het met Catulus te zeggen: hoe briljant de gedachten van de filosoof mochten zijn, er was een staatsman nodig om die ideeën uit te voeren.

Dennis Pausch vat zijn beschrijving van het Romeinse vormingsideaal in de late Republiek zo samen, dat de opmars van de Griekse cultuur in de opleiding van de elite weliswaar onstuitbaar bleek, maar onverminderd vermengd bleef met een pragmatisch inheems element. Wie zich de ingrediënten van een Romeins geïnterpreteerd Grieks gedachtengoed eigen maakte, beschikte daarmee over een krachtig instrument om te kunnen stijgen op de sociale ladder. Deze benadering is niet in alle opzichten origineel en evenmin de enige waarmee men het werk van Cicero zou kunnen interpreteren. Er zijn ook andere denkbaar. Dat doet allerminst af aan het leesplezier van de hier gebundelde artikelen. Integendeel, het feit dat de auteurs werken binnen een op hoofdlijnen gedeeld referentiekader draagt bij aan de consistentie en samenhang van het geheel. Kuhlmann en Marchetti mogen gecomplimenteerd worden met de grondigheid van hun eindredactie. De artikelen zijn ook niet te lang en blinken uit in heldere toelichting op kernbegrippen, proposities en conclusies. Al deze kwaliteiten maken Cicero im Rahmen der römischen Bildungskulturook ook uitstekend geschikt voor gebruik in het academisch onderwijs.

Peter Kuhlmann en Valeria Marchetti (red.). Cicero im Rahmen der römischen Bildungskultur. Studies in Education and Religion in Ancient and Pre-Modern History in the Mediterranean and its Environments 6. Tübingen: Mohr Siebeck, 2020. 140 pp. €49,70. ISBN 9783161569593.

Kuhlmann & Marchetti – Cicero im Rahmen der römischen Bildungskultur

Deze bundel bevat een reeks voordrachten die in 2017 gehouden werden in Göttingen. Thema vormde daar het Bildungskonzept bij Cicero: de opvattingen van de bekende Romeinse staatsman over intellectuele ontwikkeling, met bijzondere aandacht voor de interactie met levensbeschouwing. Het nog lang als regiotaal beschouwde Latijn was in de tijd van Cicero bezig zich te emanciperen ten opzichte van het Grieks. Kuhlmann meent dat bewondering bij Romeinse prozaschrijvers gepaard ging met een zekere nuchterheid jegens