Dickson – Schurken en Heiligen

Een onverbloemde kijk op goed en kwaad in de geschiedenis van het christendom

De Australische historicus John Dickson neemt in dit boek het christendom de maat. Zijn voornaamste standplaats, Sydney, ligt ver van de plek waar het christendom ontstond. Die afstand biedt hem ook letterlijk de distantie om zijn studieobject met een ‘onverbloemde kijk’ te benaderen. Hij laat in de titel de schurken voorafgaan aan de heiligen; en, inderdaad, hij begint met de kruistochten, die wel de grootste schandvlek mogen heten op het christelijk blazoen.

Dickson, zelf ‘een trotse protestant’, wil niettemin de handschoen opnemen tegen hen die het christendom – en religie in het algemeen – als bron beschouwen van allerlei kwaad. Hij stelt vast dat de kruistochten per saldo inderdaad religieus geïnspireerd waren en schaamt zich met terugwerkende kracht. Nog meer jagen hem in een van de laatste hoofdstukken de beruchte misbruikzaken het schaamrood naar de kaken. Roepen andere ‘schurkenstreken’ die christenen worden aangewreven bij Dickson dezelfde emotie op? Om dat na te gaan ontleedt hij in een reeks van hoofdstukken wat kerk en religie her en der voor de voeten wordt geworpen. Veelvuldig worden andere onderzoekers opgeroepen als getuigen, zowel à charge als à décharge. En dan blijkt, bijvoorbeeld, de godsdienst er nogal eens met de haren bijgesleept, waar politieke, sociale en economische factoren de eigenlijke bewegers waren, zoals in de Dertigjarige Oorlog en de ‘Troubles’ in Noord-Ierland. Uiteraard vergeet hij niet de mannen en vrouwen naar voren te halen, de ‘heiligen’, die de kerk tot de orde riepen wanneer zij weer eens was afgedwaald.

Bij alle wanklank door de geschiedenis van het christendom heen neemt Dickson niettemin een ondertoon waar met een beter geluid. Joden en christenen gaan ervanuit dat de mens geschapen is ‘naar Gods beeld en gelijkenis’. De waardigheid die de mens daaraan ontleent, geeft hem het recht dienovereenkomstig te worden behandeld. Daarom hebben christenen vanaf het begin zich moeite getroost zorg en onderwijs aan te bieden aan ieder zonder onderscheid. Dat dit uiteindelijk ook in seculiere gedaante terug te vinden is in sociale wetten en instellingen doet niets af aan de christelijke oorsprong.

In hoofdstuk 24 toont Dickson met allerlei cijfermateriaal hoeveel ‘sociaal kapitaal’ door kerkgemeenschappen wordt vergaard. Hij wil daarmee niet ‘de weegschaal in het voordeel van de kerk’ laten doorslaan. Hij wil alleen maar laten zien dat het meestal het ‘gewone’ kerkvolk is dat het christendom gestalte geeft.