Over twijfelen

Roger Dewandeler is predikant van de Protestantse Kerk in Nederland voor de Waalse gemeenten van Dordrecht, Breda en Middelburg. Tevens is hij gastvoorganger bij de Remonstranten. In Spiritualiteit van de twijfel laat predikant Roger Dewandeler aan de hand van kernbegrippen uit de filosofie, bijbelse figuren en moderne theologen zien zien dat geloof en twijfel onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Lees hieronder een interview met de auteur over zijn boek.

Wat was de aanleiding voor u om Spiritualiteit van de twijfel te schrijven?

In mijn dankwoord noem ik collega en landgenoot wijlen Christiane Berkvens die mij destijds had uitgedaagd een boek te schrijven. Waarover? – vroeg ik haar. Over twijfelen: dat is jouw thema, dat ben je! – zei ze. Ik vond het niet gek, zo ben ik begonnen.

Eigenlijk is het veel eerder begonnen, onder ander door een paar ervaringen in de loop van mijn predikanten bestaan. Een kerklid dat mij ooit verweet niet genoeg ‘in de duivel te geloven!’… De vrouw die volgend jaar honderd wordt en die sinds twintig jaar, iedere keer dat ik bij haar op bezoek kom, begint met zich te verontschuldigen dat zij niet meer gelooft zoals het haar destijds werd geleerd… of de collega die in het kader van de voorbereiding van 400 jaar synode in Dordrecht zich niet kon voorstellen dat “God zich kan verspreken” (dus wat hij ooit heeft gezegd, dat klopt tot nu toe precies op dezelfde manier!), enz.

Ik ben altijd met dit soort vragen bezig geweest en het boek was voor mij de gelegenheid om dit alles op papier te zetten.

De homo dubitans heeft de homo sapiens voorgoed ingehaald. De twijfel is een belangrijke verworvenheid. We zijn er zelfs verliefd op. In welke zin heeft de twijfel ons leven verrijkt?

In het algemeen is de twijfel onbetwistbaar onze huidige manier van denken geworden. Dat de homo sapiens verdwenen is, is misschien overdreven, maar het is zoals u zegt: de twijfel heeft ons verrijkt. Door ons te leren niet alles voor zoete koek aan te nemen, de kennis ter discussie te stellen, op zoek te gaan naar andere theorieën die de realiteit beter uitleggen (dit is de basis van de wetenschappelijke methode). En wat de theologie betreft, door te gaan onderzoeken wat er achter onze dogma’s en religieuze toespraken schuilgaat. De beoefening van het twijfelen heeft ons ook geleerd verschillende verhalen tegelijk te kunnen horen, diverse betekenissen te kunnen vergelijken, de waarheid durven nuanceren en in meervoud te denken, waarde durven geven aan interpretaties die misschien niet tot mijn eigen cultuur horen maar waarin ik toch een stuk waarheid kan vinden.

Vaak wordt binnen het geloof het twijfelen gezien als de ontkenning van God, maar zo bedoel ik het niet: ik bedoel ‘twijfelen’ meer als blijven meedenken, vragen durven stellen en afzien van een geloof dat alleen uit vaste en exclusieve overtuigingen bestaat.

 “Op het eerste gezicht is twijfelen in de Bijbel verdacht” schrijft u ergens. Maar hier valt vast meer over te zeggen. De vraag is: wat?

Ja, “als teken van aarzeling, verbijstering of besluiteloosheid” – schrijf ik. Maar dit betekent niet dat twijfelen altijd zo wordt gezien (denk aan de profeten die op het moment dat zij geroepen worden bijna altijd eerst betwijfelen of ze echt geschikt zijn). En nogmaals, ik bedoel ‘twijfelen’ niet als ‘niet geloven’ maar als kritisch zijn, anders durven spreken en geloven dan volgens de traditionele manier. Denk aan Gideon die niet zo zeer overtuigd is dat God zijn volk bijstaat: “Indien de Here met ons is, waarom is dit alles ons dan overkomen?” (Ri 6,13)… Zie het boek Job dat eindigt met de bewustwording dat Gods almacht misschien toch begrensd is: tegen monsters zoals de krokodil en het nijlpaard (misschien figuren van de grote tirannen uit deze tijd) evenals tegen de rampen die vandaag de dag onze planeet bedreigen kan hij weinig… Kijk hoe de grootste figuren van het Nieuwe Testament vaak twijfel tonen: Petrus, de model-leerling die heel losjes van zekerheid naar aarzeling overschakelt (Mat 14,29-31), Thomas die later de meest christelijke geloofsbelijdenis ooit zal uitspreken (Joh 20), Jezus zelf die vlak voordat hij de geest geeft, het uitschreeuwt om de afwezigheid van zijn vader, alsof het een laatste gebaar van solidariteit met de mensheid zou zijn (Mat 27,46)…

Ik zeg niet dat twijfel het laatste woord van de Bijbel is, maar dat hij zeker zijn plaats heeft – een niet te verwaarlozen plaats voor een mens die als karakteristiek heeft zich over de zin van het leven te buigen.

In het laatste hoofdstuk gaat u in op de relatie tussen de twijfel en de interreligieuze dialoog. Welke rol speelt twijfel in de interreligieuze dialoog?

Hij verplicht ons te leren denken en geloven in termen van openheid, tolerantie en respect voor elkaar. Een beetje aan jezelf gaan twijfelen, je gedeisd houden, minder exclusief denken, geloven en praten, begrijpen dat ook de ander een stuk van de waarheid kan hebben, in gesprek blijven en samen op weg gaan – niet alleen binnen de protestantse familie maar ook met gelovigen of niet gelovigen die eerlijk op zoek zijn naar zingeving.

Want nogmaals, twijfelen is niet het tegenovergestelde van het geloof, je moet het niet zien als een dreigement voor het geloof: twijfel wil ik als modaliteit van het geloof benaderen. Ook als garantie van blijven denken, meedenken, kritisch denken, bewust, verlicht en verlichtend geloven. Kritisch durven denken op zoek naar de waarheid, durven analyseren en benoemen welke ideologieën achter de beweringen zitten, de religieuze rede ondervragen. Ik wed dat deze manier van denken en geloven vooral als een plus voor de mens telt in een samenleving die onvermijdelijk multicultureel is geworden – want dat is eindelijk een van de meest belangrijkste functies van het religieuze: ons helpen op een goede manier samen te leven. Daarom wil ik plaats geven aan een kritisch en bespreekbaar geloof, dat naast hoop en liefde ook twijfel als waardevol instrument gebruikt.

Spiritualiteit van de twijfel

In Spiritualiteit van de twijfel laat predikant Roger Dewandeler aan de hand van kernbegrippen uit de filosofie, bijbelse figuren en moderne theologen zien zien dat geloof en twijfel onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Twijfelen en geloven zijn niet met elkaar in strijd, zij gaan juist hand in hand. Vragen stellen, nuanceren, erkennen dat niemand de waarheid in pacht heeft zijn essentieel voor een constructieve houding, ook in het kader van het geloof. Om vanuit een christelijke achtergrond een bijdrage te leveren aan de grote vraagstukken van deze tijd, moeten we ons gezonde verstand gebruiken en vooral in dialoog durven treden.