Spreken met impact: ontdekken met Leonardo
Dit is een fragment uit Klink. Spreken met impact van Henk Stoorvogel en Mark van Vuuren.
In vijf fasen (ontdekken, ordenen, omschrijven, onthouden, overdragen) neemt Klink je mee op weg naar een verhaal dat klinkt. Met in iedere fase een gastspreker als gids. In de fase van het ontdekken is dat Leonardo da Vinci. Voor strategieën om tot oorspronkelijke gedachten te komen en tot de kern van je boodschap door te dringen ben je bij hem aan het goede adres.
Strategie 7: Teken het concept
Een creatieve manier om tot de kern van je boodschap door te dringen is het visualiseren en tekenen ervan. Leonardo dacht vaak met behulp van tekenen. Gedurende een periode in zijn leven was hij bijvoorbeeld gebiologeerd door de vraag hoe het kon dat er eindeloos water van boven naar beneden stroomt. Hóe komt al dat water bóven? Nou, zul je zeggen, dat komt door de verdamping van water, de vorming van wolken en de regen die daaruit valt. Dat klopt. Maar in de tijd van Leonardo was het hele idee van verdampend water en de circulatie van water nog een mysterie. Dus dacht hij hier dag na dag over na. En zijn denken tékende hij uit. Door zijn gedachten te tekenen hoopte hij een doorbraak in dit vraagstuk te bereiken en tot een oorspronkelijk idee te komen.
Op één van de talrijke tekenvellen die hij ons heeft nagelaten staan twaalf pentekeningen waardoor hij zich probeert voor te stellen hoe hevels water naar de toppen van bergen kunnen brengen. Door zijn tekeningen concludeerde hij dat het hevelsysteem niet juist kon zijn. Er moest een andere oplossing zijn. Na verschillende theorieën te hebben getoetst kwam hij tot het inzicht dat ‘alle rivieren ontstaan door waterdamp die naar de lucht is gestegen’ en dat het water ‘continu circuleerde en weer terugkeerde.’ Door je gedachten te tekenen kun je tot briljante inzichten komen.
Regelmatig komen er mensen bij ons die vastgelopen zijn in hun proces van Ontdekken. Ze hebben allerlei boeiende observaties gemaakt, hun zintuigen gebruikt om hun onderwerp aan alle mogelijke kanten te doorvoelen en brutale vragen gesteld om dieper zicht te krijgen op de materie waar ze over willen spreken. Gefrustreerd leggen ze hun aantekeningen op ons bureau en verzuchten: ‘Ik heb allerlei aardige gedachten, maar ik kom er maar niet achter wát nu de kern van de kern is van datgene wat ik wil vertellen. Wáár zit nu de essentie van mijn verhaal?’
Nadat ze hebben gedeeld waar ze nu staan vragen we ze dan vaak om hun verhaal voor ons te tekenen. Zelf maken we dan ook een schetsje van het verhaal zoals het op ons overkomt. De resultaten zijn keer op keer verbluffend. Wanneer mensen het concept van het verhaal dat ze eigenlijk willen vertellen gaan tékenen, ontstaat er dikwijls een helder zicht op de kern van de kern van de boodschap. Kernconcepten worden vereenvoudigd weergegeven, overgangen in het verhaal krijgen scherpe contouren, de beweging in het verhaal wordt plotsklaps duidelijk.
Wanneer wij schrijven opereren wij vooral vanuit onze linker hersenhelft. Daarin huist ons analytische vermogen. Vanuit onze linker hersenhelft kunnen wij lezen, rekenen, beredeneren, verbaal denken en ook schrijven. Wanneer wij gaan tekenen schakelen we echter tussen onze hersenhelften: plotseling bekijken we ons verhaal niet vanuit het analytische deel van ons brein, maar vanuit het intuïtieve en creatieve deel: de rechterkant. Plotseling wordt het verhaal waar we mee worstelden belicht vanuit verbeeldingskracht en creatief inzicht, wat maakt dat de kernonderwerpen en de beweging in het verhaal als door een wonder oplichten.
Strategie 8: Vertrouw op de kracht van verhalen, voorwerpen, visuals en feiten
Eén van de redenen waarom Leonardo da Vinci zo’n groot kunstenaar is, is omdat hij de kracht van verhalen, voorwerpen, visuele weergave en feiten kende. Neem zijn meesterwerk Het Laatste Avondmaal. Het schilderij geeft de reacties van de discipelen van Jezus weer, direct nadat hij tegen hen had gezegd: ‘Een van jullie zal mij verraden.’ Het schilderij vangt de emotie en beweging van de discipelen in de seconde nadat hij dit heeft gezegd. Walter Isaacson zegt daarover:
Het drama begint in de seconde nadat Jezus dit heeft gezegd. Hij buigt zijn hoofd in stilte, terwijl zijn handen zich in de richting van het brood bewegen. Als een steen die in de vijver is gegooid, veroorzaakt zijn aankondiging rimpels naar buiten, verspreiden deze zich naar de rand van het beeld en roepen ze een verhalende reactie op.
Het schilderij vertelt een verhaal. Petrus neemt het initiatief en gebaart Johannes, die naast Jezus zit, om meer duidelijkheid te vragen. Sommige discipelen stellen vragen, anderen zijn ontsteld. Jezus’ linkerarm en hand reiken naar een stuk brood: een beeld van het avondmaal dat Jezus op diezelfde avond zal instellen. Het beeld (voorwerp) van het brood krijgt door Jezus’ gerichtheid daarop een bijzondere nadruk.
Ook in jouw verhaal kun je gebruik maken van strategie 8: Vertrouw op de kracht van verhalen, voorwerpen, visuals en feiten.
Tot nu toe heb je je vooral gericht op het ontdekken van oorspronkelijke ideeën, door contrast aan te brengen, de context van je onderwerp in kaart te brengen en argumenten te bedenken die niet alleen het hoofd raken, maar ook de emotie en het hart. In de fase van ontdekken ontstaan vaak echter ook allerlei ideeën die jouw verhaal zeggingskracht kunnen geven. Je leest een verhaal dat eigenlijk heel goed bij je onderwerp past. Ineens bedenk je dat een bepaald voorwerp de kern van je boodschap kernachtig weergeeft. Je vindt een plaatje dat een deel van je verhaal krachtig kan ondersteunen. Je leest over feiten die mensen kunnen helpen beseffen hoe belangrijk je onderwerp is.
De kracht van verhalen: het bijzondere van een verhaal is dat het de rijke context van je onderwerp op vloeiende wijze kan schetsen. Mensen krijgen gevoel bij datgene wat je wil zeggen. Wanneer mensen een verhaal horen, zullen ze zich in een reflex in dat verhaal proberen in te leven. Daardoor zullen ze het verhaal beter kunnen onthouden en er dieper door geraakt worden. Ook helpt een verhaal om allerlei verbanden als vanzelf duidelijk te maken. In het Laatste Avondmaal van Leonardo zie je in één oogopslag de context waarin Jezus zijn mededeling over het verraad plaatst: hij is aan het eten met zijn vrienden! Wat moet dat een heftige mededeling zijn geweest. Je ziet het aan de verwarring bij de discipelen. Ze stoten elkaar aan, zoeken houvast, zijn van hun stuk gebracht. Het verhaal helpt ons om iets van de emotie van Jezus’ volgelingen te voelen.
Kracht van voorwerpen: door gebruik te maken van een voorwerp maak je je verhaal in één klap zichtbaar voor je publiek. Je haalt je boodschap uit het abstracte en maakt het concreet. Jezus gebruikte een brood als voorwerp om aan te geven dat zijn lichaam gebroken zou worden uit liefde voor de mensen. Tegelijk is het voorwerp altijd een symbool van datgene dat je wilt overbrengen. Het is een creatieve vergelijking. Het brood staat symbool voor het lichaam van Jezus, de wijn staat symbool voor zijn bloed.
Kracht van visuals: een visual helpt je om in één oogopslag een heleboel te zien. Als je de verhalen over het laatste avondmaal in de evangeliën leest ben je misschien wel een uur bezig. Nu krijg je in een splitsecond een gevoel bij die hele avond. En wat kun je dan in korte tijd veel zien! Een visual geeft niet alleen overzicht, maar ook inzicht: je proeft iets van de emotie, de dramatiek en de spanning. Het was geen koude, liturgische mededeling. Het ging hier om een groep vrienden, waarbij er één het ondenkbare zou doen: de eigen leider verraden.
Kracht van feiten: feiten hoeven in zichzelf niet overtuigend te zijn. Ze krijgen vooral overtuigingskracht wanneer ze gerelateerd worden aan iets dat mensen zich kunnen voorstellen. Een miljoen vluchtelingen klinkt veel, maar als je beseft dat het bijna tien keer zoveel mensen zijn als er in Zwolle wonen, dan wordt het getal van één miljoen nog schokkender. Met feiten kun je je publiek bevestigen of verrassen. Leonardo portretteert de twaalf discipelen van Jezus. Door de twaalf op een rij te zíen, besef je hoe veel – of hoe weinig – dat er eigenlijk waren.
“In Klink nemen wij je mee in de geheimen van de spreekvaardigheid. We verbinden eeuwenoude inzichten van de retorica aan het modernste wetenschappelijke onderzoek en helpen je om stap voor stap een steengoed verhaal te ontwikkelen, zodat ook jij kunt inspireren, leiden of vernieuwen.”
