Premium

Bouwstenen kringviering: Groot onderhoud

Beoogde datum: 04-03-2018
Beoogd gebruik: kringviering of huiskamerviering
Bij Johannes 2:13-33 en Exodus 20:1-17

Downloads

Uitgangspunten bij het thema

Oculi is de naam van deze zondag: ogen. Het woord is ontleend aan Psalm 25. ‘Mijn ogen zijn gevestigd op de Heer, of hij mij redt.’

In het evangelie wordt verteld hoe Jezus de bestaande situatie omkeert.

De evangelist Johannes voegt daar het Bijbelcitaat aan toe: ‘De ijver voor uw huis zal mij verteren.’ (Psalm 69:10)

Jezus schept nieuwe ruimte voor God. Het huis van mijn Vader moet geen rovershol zijn, zegt hij.

Hij schept ruimte voor God hier, in deze schriftlezing, maar ten diepste nog bij zijn kruis en opstanding. Johannes verwijst in zijn woordgebruik naar de dood en opstanding van de Heer.

Met de evangelielezing, krijgt de lezing uit het eerste (het Oude) Testament de betekenis van een verbondsvernieuwing.

Opmerkingen bij de bijbellezingen

Bij Exodus 20: 1-17

In de boeken van het eerste testament worden de tien woorden tweemaal beschreven: in Exodus 20 en in Deuteronomium 5. Beide hebben hun eigen accenten. Bij beide is de sabbatsheiliging het centrale gebod. In Deuteronomium ligt het accent daarbij op de bevrijding (gedenk de sabbat, want je bent zelf slaaf geweest), in Exodus is de context evenzeer die van de bevrijding, maar daarbinnen leggen de tien woorden een extra accent op de schepping (in zes dagen heeft de Heer hemel en aarde gemaakt).

De naam van de Heer wordt zeven keer genoemd: het getal van de aardse schepping.

De functie van de tien woorden ligt niet in henzelf. Het is geen wetsboek, maar eerder een handleiding. Hoe komen we tot een goede aarde?

Het antwoord wordt al in het allereerste woord gegeven: ‘ik’. Rabbijnen wijzen erop dat de hele Tora (in Genesis 1) begint met de letter B. Genesis 1 opent immers met het Hebreeuwse woord ‘beresjiet’. Dit wordt bij ons vertaald met ‘in den beginne’.

Wij kunnen nooit álles zeggen, nooit bij het begin beginnen. Er blijft altijd een gedeelte onuitgesproken. Waar valt dan de letter A? Hier: in de tien woorden – ani betekent ik. ‘Ik ben de Heer.’ Hij is het hart van de schepping.

De Heer (‘Ik zal er zijn’ is zijn naam) is ook het hart van de tien woorden.

Hoe komen we tot een goede aarde? Door ons vast te houden aan de tien woorden, door de Heer trouw te zijn.

Bij Johannes 2: 13-22

Johannes is een complex schrijver. Zoals triplex uit verschillende laagjes bestaat die tezamen één plaat hout vormen, zo schrijft Johannes minimaal twee dingen tegelijk. Hij beschrijft een verhaal hier-en-nu en verwijst tegelijkertijd naar de dood en opstanding van de Heer. Elke gedeelte is bij hem óók lijdensevangelie.

Een andere gelaagdheid is de botsing tussen ‘boven’ en ‘beneden’. Geen enkele andere evangelist werkt dit zo uit als hij. Boven is de wereld van God, beneden is de wereld van de mensen. De mensen kijken van beneden naar boven. Zij begrijpen daardoor niet wat God van boven naar beneden zegt. Een misverstand dat door het hele evangelie heen werkt.

De eerste drie evangelisten beschrijven het leven van Jezus als een weg. Een weg naar Jeruzalem. Johannes beschrijft het leven van de Heer veel meer als een ‘cirkelen rondom Jeruzalem’. In dit evangelie wordt het Joodse Paasfeest driemaal gevierd (Johannes 2:13, Johannes 6:4 en Johannes 11:55. Dit laatste vers is de opening naar het lijdensevangelie in eigenlijke zin). Jezus gaat ook driemaal op naar de tempel. Alsof het bij Johannes een continu heden is. En daarbij een continu Paasfeest.

Op de achtergrond van dit fragment uit Johannes figureren twee teksten uit het eerste testament: Jeremia 7:11 – een tekst die door Marcus en Matteüs wordt aangehaald ter verklaring van Jezus’ optreden- en Zacharia 14:21. Dit tweede bijbelvers zegt in sommige grondteksten dat er geen koopman meer in de tempel zal zijn op de dag van de Heer.

Je moet je bedenken dat Johannes geen christelijke kritiek uit op de tempel, maar Joodse kritiek. Jezus is in optreden een zielsverwant van profeten als Amos. God spreekt: ‘Ik haat en veracht uw feesten, en kan uw samenkomsten niet luchten.’ (Amos 5:21-27).

Het verzet van Jezus keert zich niet tegen misstanden binnen de handel op het tempelplein. Nergens wordt de suggestie gewekt dat de handelaren te kwader trouw waren. Jezus verzet zich tegen de handel op zich. Dit is nog niet zo eenvoudig te verstaan. Die handel was nodig om de offerdienst gaande te houden.

Mij treft altijd opnieuw dat Jezus optrekt naar de tempel en daar ‘de handelaren aantrof’. Er staat niet, dat hij God ontmoette. Daar was de tempel toch voor! Om woonplaats te zijn van de Allerhoogste. Jezus zal, zo wordt door Johannes in zijn woordspel van tempel en lichaam gemeld, zelf vindplaats van God zijn. Bij zijn kruisdood. Die laatste focus is bij Johannes sterker dan bij de andere evangelisten.

Liedsuggesties

Openingsliederen: NLB 25a, NLB 547, NLB 795.
Kyriëlied: Opw 350, NLB 558.
In de veertigdagentijd wordt geen glorialied gezongen.
Bij Exodus 20: 1-17: NLB 25, NLB 320.
Bij Johannes 2: 13-22: NLB 536, NLB 859.
Na de verkondiging: NLB 695, NLB 834, NLB 891.
Slotliederen NLB 653, NLB 838.

Suggesties voor liturgische teksten

Als drempelgebed

God, hier zijn wij ons leven is gevuld, met verplichtingen en plezier, met werk en vrije tijd, vakantie en gezin. We doen, Eeuwige, wat we moeten doen; onze agenda’s zijn nooit leeg. Maar vinden wij in al onze bezigheden wat ertoe doet? Wat blijft? Vinden wij U? God, hier zijn wij. Voor sommigen van ons zijn de agenda’s niet vol. Sommigen zijn alleen, kunnen niet meer wat zij willen. Het leven lijkt zinloos als wij ons niet nuttig kunnen maken. Zult Gij onze zin zijn? Zult Gij ons leven dragen? Zult Gij zijn alles in allen? in Jezus naam, Amen.

Kyriëgebed

Om de vele lege woorden in deze wereld roepen wij U aan, o Heer. Mensen zeggen, maar doen niet; doen wat zij niet zeggen. Om alle lege woorden roepen wij U aan, Heer ontferm U. Om de vele lege daden in deze wereld roepen wij U aan, o Heer. Mensen doen veel maar weinig lijkt vruchtbaar. Mensen doen veel maar weinig lijkt van belang. Om de vele lege daden roepen wij U aan, Christus ontferm U. Om uw beloften roepen wij U aan, o Heer, om de belofte dat U zult doen wat blijft, dat U zult zeggen wat waar is, dat wij zullen zijn mensen in U en Gij zult zijn, God met ons. Om al uw beloften roepen wij U aan, Heer ontferm U. Heer ontferm U, Christus ontferm U, Heer ontferm U. Amen.

Gebed om de heilige Geest

Wij bidden U, liefdevolle, barmhartige getrouwe God. Beadem de woorden van de Bijbel. Dat ze levend worden. Dat zij worden tot woorden-voor-ons, woorden-van-mij. Spreek met ons van aangezicht tot aangezicht. In Jezus naam die met U leeft en regeert in de eeuwen der eeuwen. Amen.

Dankgebed en voorbeden

Wij danken U Vader, Moeder, voor Uw aanwezigheid. Waar U bent, daar verdwijnt de zinloosheid. Waar U bent, komen mensen tot hun recht. Wij danken U om Jezus de Zoon, kind van U. Hij brengt zin in ons bestaan. Hij zet ons op onze voeten. Wij danken U voor zijn leven. Wij danken U voor zijn sterven. Zijn dood zet ons leven op scherp. Wat doet ertoe? Wat verwaait? Wij danken U en wij bidden U om Uw Geest, dat zij ons zo zal vervullen dat wij worden tot zonen en dochters van de Allerhoogste; dat wij Uw kinderen worden. Voor de jongeren bidden wij U. Er staan zo veel mogelijkheden voor hen open, schenk hen wijsheid en geduld. Voor de grote mensen bidden wij U; hun levens lijken soms zo uitgestippeld, zo vastgelegd, alsof een programma moet worden gevolgd. Maak hen vrij in U. Voor de ouderen bidden wij U; dat zij weten: zij kunnen niet gemist worden, hun ervaring zegent allen – zij doen ertoe Wij bidden U voor deze wereld; dat zij komt tot vrede en waarheid, tot vriendschap en vreugde – Al die grote woorden die van U zijn. Wij bidden U voor allen die verantwoordelijkheid dragen: presidenten, regeringen, managers, ontwerpers, bankdirecteuren: dat zij wijsheid ontvangen om te dienen. (gebed in stilte)

Gebed van de Heer

Onze Vader die in de hemelen zijt, Uw naam worde geheiligd. Uw koninkrijk kome. Uw wil geschiede, gelijk in de hemel als ook op de aarde. Geef ons heden ons dagelijks brood. En vergeef ons onze schulden gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren. En leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid tot in eeuwigheid. Amen.

Zegen

De Aanwezig geve ons de kracht dicht bij Hem te blijven. De Aanwezige geve ons de kracht te ontlopen wat ons afleidt. De Aanwezige zegene ons en behoede ons, nu en altijd. Amen.

Suggesties voor overige teksten en beelden

Filmpje met lied van Will Young, over jezelf kwijt raken

Vooral de beelden zijn indringend. Een man die doet wat er moet worden gedaan, maar de ziel is eruit. Hij is een kopie van anderen. Er moet iets veranderen. Maar wat?

Verhaal

Aan een universiteit klaagden studenten dat ze niet toekwamen aan hun werk. Er moest zoveel gebeuren! Op een dag had een professor een pot meegenomen. Zwijgend vulde hij die met pingpongballen. De studenten keken toe. Na een lange stilte vroeg hij: ‘Kan hier nog iets bij?’ ‘Nee,’ antwoordden de studenten, ‘de pot is vol!’ Glimlachend pakte de professor een doosje piepschuimballetjes en langzaam goot hij die tussen de pingpongballen. Je hoorde een enkele student zuchten van verbazing. ‘En nu?’ vroeg de professor. De studenten giechelden wat en zeiden: ‘U zult nog wel iets weten.’ De professor pakte een zakje wit, heel fijn, zand. Tikkend tegen de pot goot hij het zand naar binnen. Tot de laatste korrel. ‘Zo,’ zei hij, ‘en nu is hij wel vol, zeker?’ ‘Ja,’ antwoordden de studenten. ‘Nu is de pot echt vol.’ De professor draaide zich om en leek op het bord te willen schrijven. Hij liet het krijtje even boven het bord zweven. Draaide zich toen opnieuw om. Pakte zijn bekertje koffie en goot die in de pot. Helemaal.

De studenten, eerst verward, lachten hardop en applaudisseerden. ‘U ziet,’ vatte de professor samen wat ze hadden gezien: ‘Als u begint met wat belangrijk is, dan is er altijd nog plek voor iets anders. Maar begint u met onzin…. Ja, dan…’

Ideeën voor een moment met kinderen

Ik heb altijd een grote berg boeken en papieren in de lezenaar liggen. Je zou de kinderen kunnen vragen of zij weleens iets kwijt zijn. Na een kort gesprekje zeg je: ‘Ik ben ook iets kwijt.’ Bouw de spanning een beetje op. Vertel dat je de bijbel nergens kunt vinden. Terwijl je er zo dadelijk uit moet lezen! Vraag de kinderen om mee te helpen zoeken. Als de bijbel gevonden is, vraag eventueel waar ze hem aan herkenden.

Op dat moment staat een gemeentelid op (of de koster, dit moet je natuurlijk even voorbereiden) en zegt: ‘Als je nu je tafel eens zou opruimen, dan zou je vinden wat je nodig hebt.’

Vertel daarna dat Jezus de tempel binnenging om God te aanbidden, maar dat hij niet God vond maar… ‘Dat horen jullie in het verhaal dat wordt verteld in de kindernevendienst.’

Creatieve werkvormen/rituelen

In de Doopsgezinde gemeenten kennen ze de ‘vrije tijd’. Dit is een moment na de verkondiging, waar je mensen vraagt om te reageren. Je zou je preek kunnen afsluiten met de vraag: welke twee dingen zou u willen opruimen om God te kunnen ontmoeten?