Recensie Schepping en val

Deze recensie van Schepping en Val werd geschreven door Hildert Bronkhorst en verscheen eerder in Depositum Custodi. We willen Hildert Bronkhorst en Anne-Mieke Bart (recensiecoördinator) hartelijk danken voor deze recensie.

Recensie Schepping en val: Wat Genesis 1-3 ons te zeggen heeft. D. Bonhoeffer.

“De kerk van de Heilige Schrift – en er bestaat geen andere ‘kerk’ – leeft vanuit het einde. Daarom leest ze de gehele Heilige Schrift als het boek van het einde, van het nieuwe, van Christus. Wat kan de Heilige Schrift, waarop de kerk van Christus staat, wanneer ze over schepping, over het begin spreekt, anders zeggen dan dat we alleen van Christus uit kunnen weten wat het begin is?” (p. 38).

Bonhoeffer schetst in bovenstaande woorden zijn hermeneutiek van de eerste hoofdstukken uit Genesis. Hij past haar toe in de collegereeks die hij hield in het winterseizoen van 1932-1933 aan de universiteit van Berlijn. De letterlijke tekst van deze hoorcolleges is in het boek te vinden. Bonhoeffer is niet geïnteresseerd in de onheilspellende omstandigheden van die tijd, noch in de confrontatie met evolutietheorieën en evenmin in een historisch-kritische analyse. Hij zoekt Genesis 1-3 slechts theologisch te verstaan. In de praktijk betekent een ‘Christushermeneutiek’ niet dat Christus continu ter sprake komt, maar bepaalt ze wel welke vragen aan de tekst gesteld worden en welke antwoorden die oplevert.

Bonhoeffer neemt de hoorder (en lezer) bij de hand en leidt hem door deze grondleggende hoofdstukken van Genesis. Nu eens neemt Bonhoeffer grote sprongen door de tekst, dan weer cirkelt hij lang rondom een enkel woord. Soms tekent hij de situatie in het verleden, soms trekt hij de lijnen door naar het heden. De ene keer verliest hij zich in diepzinnige uitweidingen, de andere keer houdt hij het bij een scherpzinnige opmerking.

Een voorbeeld volstaat om Bonhoeffers benadering te schetsen. Het begrip ‘vrijheid’ speelt een grote rol in zijn denken. De mens wordt in vrijheid geschapen naar het beeld Gods. Hij is vrij door het Woord van God. “Vrij zijn houdt in: ‘vrij-zijn-voor-de-ander’, omdat de ander mij aan zich gebonden heeft” (p. 66). Dit komt terug bij de schepping van de vrouw. Het ontoegankelijke midden van het paradijs en van het mensenleven neemt gestalte aan in Adams hulp. Het geschapen, vrije leven kan immers alleen in de begrenzing worden volgehouden wanneer het wordt bemind (p. 95).

Juist hier gaat het mis in Genesis 3. De grensoverschrijding jegens de Schepper was tevens de aantasting van de geschapenheid van de andere mens. Door de val werd Adam sicut Deus (als God): centrum van zijn bestaan. De “grens is nu niet meer in het midden van zijn leven, maar ze beangstigt hem van buiten af” (p. 131). Daarom werd hij uit de hof verdreven.

Prof. dr. Den Hertog heeft zorg gedragen voor een goedlopende vertaling van Bonhoeffers colleges. Bovendien heeft hij een uitstekende inleiding verzorgd waar Bonhoeffers werk in de context van de Duitse jaren dertig wordt geplaatst. De uitgave zou nog vollediger zijn wanneer enkele van Bonhoeffers gedachten van een toelichting werden voorzien, ofwel in de inleiding ofwel in voetnoten. Nu blijft het, zeker voor een leek, soms gissen naar de strekking van zijn woorden.

Naast Schepping en val bevat dit boek overdenkingen voor illegale predikanten tijdens een zogenaamde vakantiecursus in 1938 over de zesde bede uit het Onze Vader, getiteld Verzoeking. Zo theologisch-filosofisch als Bonhoeffer is bij Schepping en val, zo praktisch is hij hier. Huiveringwekkend concreet beschrijft hij de vleselijke verzoekingen, de geestelijke verzoekingen en de laatste verzoeking die ons kunnen overkomen, gemodelleerd naar de drie verzoekingen van Christus in Mattheüs 4. Door Christus zullen we de verzoekingen overwinnen, omdat Hij, in tegenstelling tot Adam, in de verzoeking staande is gebleven. In Christus delen we zowel in de verzoeking als  in de overwinning.

Dit boek is waardevol voor eenieder die Bonhoeffers denken (beter) wil leren kennen. Daarbij dient u zich te realiseren dat ook een theologisch tekstanalyse niet vrij is van vooronderstellingen, dus vergelijk Bonhoeffers uitleg met die van andere vertolkers. Desalniettemin zijn de beschouwingen die hij biedt op ons aller oorsprong de overpeinzing – en de aanwijzingen die hij geeft inzake verzoekingen navolging – waard.

Bent u door deze recensie van Schepping en Val benieuwd geraakt naar dit boek?

U kunt het boek Schepping en Val hier bekijken. Wilt u meer lezen over Bonhoeffer? Bekijk hier het Leesfragment ‘Geïnspireerd en uitgedaagd door Dietrich Bonhoeffer’ – Gerard den Hertog en Barend Kamphuis. Leest u graag andere recensies? Bekijk hier Recensie: God en de pandemie of Recensie – Dit geloof ik.

Recensie Schepping en val

Deze recensie werd geschreven door Hildert Bronkhorst en verscheen eerder in Depositum Custodi. “Dit boek is waardevol voor eenieder die Bonhoeffers denken (beter) wil leren kennen. Daarbij dient u zich te realiseren dat ook een theologisch tekstanalyse niet vrij is van vooronderstellingen, dus vergelijk Bonhoeffers uitleg met die van andere vertolkers. Desalniettemin zijn de beschouwingen die hij biedt op ons aller oorsprong de overpeinzing – en de aanwijzingen die hij geeft inzake verzoekingen navolging – waard.”