Menu

Basis

De invloed van een eetstoornis

Wat lijnen met je doet – een experiment

Ook al is de afgelopen 10 jaar veel onderzoek gedaan naar eetstoornissen, we leren nog steeds veel van een experiment dat is gedaan na de tweede wereldoorlog bij een groep mannen in Michigan. Meneer Keys, die dit onderzoek uitvoerde wilde nagaan welke invloed ondervoeding heeft op een mens en wat men na de hongeroorlog nodig had om weer op krachten te komen. Gezonde jonge mannen tussen 20 en 33 jaar kregen de keuze om in militaire dienst te gaan of mee te doen met dit experiment. Er werden 31 mannen geselecteerd. Ze kregen de opdracht om gedurende 6 maanden de helft van hun gewoonlijke portie eten tot zich te nemen. Tijdens deze hongerfase kregen ze vergelijkbaar voedsel dat ten tijde van de oorlog beschikbaar was, maar ook vergelijkbaar met een crash-dieet. Het viel hen onverwacht zwaar. Achteraf wilden sommigen liever naar het front dan dit meemaken. Ze voelden voortdurende honger, werden somber, konden alleen nog maar aan eten denken en erover dromen. Wat betreft gewicht vielen ze in het begin heel snel af, maar dat stagneerde op een gegeven moment. Ze verloren gemiddeld 25% van hun gewicht. Hiermee kwamen ze lichamelijk gezien in een toestand waar vrouwen met anorexia nervosa zich ook in bevinden. Het gevolg was dat ze hun gevoel voor humor verloren, ze zich terugtrokken, weinig behoefte hadden aan sociaal contact, noch aan intimiteit en seksualiteit. De concentratie nam af en ze werden passief. Dit zijn allemaal kenmerken van een depressie. Voor sommigen was de honger zo ondraaglijk dat ze er alles voor over hadden om eten te bemachtigen. Ze probeerden onderzoekers om te kopen of stalen eten van hen. Als ze dit voedsel bemachtigden, konden ze niet meer stoppen met eten ook al werden ze er misselijk van.

Na het experiment mochten ze langzaam aan weer meer eten. Opvallend hierbij was dat ze meer op konden dan daarvoor. Ze bleven een onvoldaan gevoel houden. Het gevolg was dat ze 10% zwaarder werden dan hun oorspronkelijke gewicht. Het duurde ongeveer een jaar tot ze weer een normaal gezond eetpatroon hadden en hun oorspronkelijke gewicht hadden verkregen. De gedachten en gerichtheid over eten namen daarmee ook geleidelijk af.

Mannen uit het experiment vergeleken met vrouwen met een eetstoornis

Er zijn enkele overeenkomsten en enkele verschillen als we deze mannen vergelijken met mensen met een eetstoornis. Deze mannen waren lichamelijk en psychisch gezond en voor zover bekend hadden ze ook geen aanleg voor overgewicht of angst en depressie. We gaan er daarom van uit dat de klachten die zij ontwikkelden een gevolg waren van het feit dat ze tijdens het experiment minder mochten eten dan zij gewend waren.

Meestal word je als je een eetstoornis krijgt niet van buitenaf gedwongen om weinig te eten. Er staat niet voortdurend iemand bij je die controleert wat je wel en niet eet. De dwang voor het doorgaan met hongeren ondanks duidelijke signalen van het lichaam dat het eten nodig heeft, leg je jezelf op. Er is bij wijze van spreken een slavendrijver in je hoofd die deze dwang oplegt.

Als je leest welke klachten de mannen van het onderzoek kregen als gevolg van de ondervoeding, zoals slaapproblemen, depressiviteit, angsten en vervreemding zouden weinig mensen zich kunnen voorstellen wat je ertoe drijft om vrijwillig door te gaan met diëten. Je zou zeggen dat het lijden toch zo sterk is dat je liever kiest voor een gezond leven ook al heb je een maatje meer. Toch blijken veel vrouwen die een eetstoornis ontwikkelen juist ´verslaafd´ en/of ´verstrikt te raken in het diëten. Ze kunnen moeilijk meer loskomen van hun obsessieve gedachten en gedrag.

Het web van Anorexia Nervosa

De heer Fairburn, een belangrijk internationaal onderzoeker op het gebied van eetstoornissen heeft een model ontwikkeld dat laat zien hoe iemand verstrikt raakt in een eetstoornis. Hij benadrukt wederom het negatieve zelfbeeld als oorzaak van het probleem. Je hebt de overtuiging dat wanneer je meer gaat presteren, je meer positieve gedachten krijgt over jezelf. Om die positieve gedachten te krijgen stel je jezelf voorwaarden op het gebied van eten en gewicht. Je doet er alles aan om gewicht te verliezen door te lijnen, te sporten en zoekt andere manieren om controle over je gewicht te houden. Je weegt je dagelijks, past je kleren om te checken of deze nu echt ruimer gaan zitten. Je verliest gewicht en je zult merken dat de staat van ondergewicht er alleen maar voor zorgt dat je meer geobsedeerd raakt door afvallen en niet eten.

Steeds minder eten
Als gevolg van het ondergewicht raak je alleen maar meer geobsedeerd door eten. Dat heeft ook een lichamelijke oorzaak. De regels over eten worden steeds strenger. Er mag geen boter meer op je brood, tussendoortjes worden geschrapt, er mag geen vlees meer gegeten worden. De helft van de vrouwen met een eetstoornis zijn vegetarisch. Vaak is de reden dat ze denken dat vlees teveel kilocalorieën en vetten bezit. Zelfs een banaan (van de fruitsoorten het meest calorierijk) wordt op een gegeven moment beangstigend, waarmee de angst voor eten gaandeweg steeds extremer kan worden. Dit kan letterlijk ervaren worden; producten worden als kleine monstertjes gezien die blijven roepen, maar oh zo gemeen zijn. De realiteit van gezonde voeding wordt op die manier steeds meer vertekend en er ontstaat een steeds grotere angst voor eten en voor gewichtstoename.

Obstipatie
Toch klagen vrouwen in deze periode vaak niet over deze problemen. Vaak is de meest gehoorde klacht dat je last hebt van ´obstipatie´. Het gevolg van een kleinere voedselinname, is dat het spijsverteringsstelsel trager wordt en daarmee ook luier. Het geeft een ongemakkelijk ´vol´ gevoel dat je weg wilt hebben. Vaak voelt ´vol´ ook als ´dik´, dus de eerst volgende actie die je wil doen is nog meer af gaan vallen. Andere maatregelen zijn inname van bijvoorbeeld laxeermiddelen. Je hoopt daarmee dat je stoelgang versoepelt en het voedsel dat voor je gevoel blijft hangen in je lichaam wegvloeit. Echter; het tegenovergestelde gebeurt; je darmen hoeven nog minder werk te doen, waardoor ze stil vallen. Het gevolg is dat verstopping alleen maar meer voorkomt. Daarnaast speelt dat als gevolg van laxeermiddelen het lichaam vocht afdrijft. Het lichaam maakt als gevolg daarvan vocht aan, wat je weer wil laten afdrijven met laxeertabletten. Je komt daarmee in een vicieuze cirkel terecht.

Mentale gevolgen
Als je minder gaat eten dan je nodig hebt moet het lichaam bezuinigen. De consequentie is dat vaak het gevoelscentrum op een laag pitje komt te staan. Als je je gewoonlijk verdrietig, boos of angstig voelt, kan het zijn dat je je nu juist vlakker en matter gaat voelen. Dat kan prettig zijn als je gewoonlijk veel gevoelens ervaart. Vlak voelen betekent echter ook dat je weinig plezier meer hebt en dat je depressief kunt raken. Je trekt je dan steeds meer terug en je krijgt minder behoefte aan het samenzijn met anderen.

Toch wordt ook weleens gezegd dat het lekker voelt, zo´n gevoel van vervreemd zijn. ´Het is alsof je even zweeft boven alles. Je bent niet van de wereld, maar je bent er net wel en net niet´. In je hersenen komt er een opium-achtig stofje vrij dat verslavend werkt.

Omdat de vrouw met anorexia toch voortdurend bevestigd blijft in haar wens om af te vallen en daarmee zich sterk voelt, is er vaak onvoldoende motivatie om te willen veranderen. In het model van Fairburn is te zien dat ondanks het ziekmakende gedrag de lage eigenwaarde niet ´aangeraakt wordt´. Het hongeren geeft ondanks alles kracht. Dit maakt de ziekte zo ontzettend hardnekkig. Tegelijkertijd is het gevolg dat

Fatale gevolgen
Als de ondervoeding doorgaat, staken langzaamaan ook processen in het lichaam die door het reptielenbrein worden aangestuurd. De hersenen krijgen te weinig voeding, waardoor hoofdpijn ontstaat, een verstoorde waarneming, concentratieproblemen, uitdrogingsverschijnselen, nagels worden broos, haaruitval en er komt laguna-haar over het lichaam ter bescherming tegen de kou. Als de ondervoeding al op jonge leeftijd begint, ontstaat het gevaar dat de groei stagneert en ook moeilijk meer op gang zal komen. Vanwege calciumgebrek kunnen botten onomkeerbaar poreus worden met risico voor osteoporose. De puberteitsontwikkeling stopt, de hormonenhuishouding kan beschadigen met het gevaar op blijvende onvruchtbaarheid. De afvlakking in emoties maakt dat het vaak moeilijk meer voor hen is om zich echt te laten raken door de risico´s van de ziekte voor zichzelf en de omgeving, waardoor ze weinig druk ervaren om te veranderen. Ten slotte is het meest fatale gevaar dat je overlijdt aan het tekort aan eten. Vaak is dit een gevolg van uitdroging en/of een verzwak hart. Ook kan de depressie zo toenemen en de angst dat er geen weg meer terug is dat en dat suïcide de doodsoorzaak wordt.

Verstrikt in eetbuien – Boulimia Nervosa en Eetbuienstoornis

Niet voor iedereen geldt dat het stadium van morbide ondergewicht wordt bereikt. Het lijnen kan op een gegeven moment zo moeilijk worden dat de eetdrang het wint van de drang naar lijnen.

Eetbuien – het lichaam schreeuwt om eten
In het onderzoek van Keys bleken enkelen de honger niet meer te kunnen weerstaan waardoor ze de regel van wat ze mochten eten doorbraken. Als ze voldoende eten konden krijgen, resulteerde dat in een eetbui. Voor veel mensen met een eetstoornis geldt ook dat als gevolg van het strenge lijnen eetbuien ontstaan. Vaak lijkt dit in eerste instantie een gevolg van het opgelegde rantsoen, dat veel te weinig koolhydraten en vetten bevat. Het lichaam lijkt een inhaalslag nodig te hebben en als het eenmaal wat ruikt aan deze stoffen, vraagt het ook maar meteen een voorraad aan voedsel. Een andere reden dat eetbuien zich kunnen voordoen is dat er sprake is van een niet gebalanceerd eetpatroon. Ongemerkt ben je in een ongezond eetpatroon terecht gekomen. Er is geen structuur. De honger- en verzadigingsgevoelens lijken van streek te zijn en het lichaam kan niet ´verwachten´ wanneer het wel en niet te eten krijgt. Het gevolg is dat honger- en verzadigings gevoelens weinig betrouwbaar zijn en dat bij eetbuien het gevoel van ´vol´ niet adequaat wordt afgegeven waardoor je maar door blijft eten.

De eetbuicyclus volgens Fairburn
Vanuit het onderzoek van Keys weten we ook dat eetbuien kunnen verdwijnen als je weer een normaal eetpatroon aanleert. Het kan een jaar duren tot het lichaam weer opnieuw hersteld is en weer kan verwachten wanneer het eten of niet eten krijgt. Je kunt dan leren vertrouwen dat je lichaam aangeeft wat het nodig heeft. Het laat zien dat je verstrikt kunt raken in een verstoord eetgedrag als gevolg van een negatief zelfbeeld. Je hebt de overtuiging dat je positiever over jezelf gaat denken door erg hard je best te doen door te lijnen. Een verschil ten opzichte van de cyclus van Anorexia Nervosa is dat je niet slaagt in deze voornemens. Je vervalt in eetbuien. Dit leidt tot negatieve gedachten over jezelf. Je ziet het opnieuw als een bevestiging dat je niet voldoet. Je veroordeelt jezelf over je gedrag en vindt dat je nog harder je best moet doen. Eten wordt zowel een troost als een straf. Lisanne geeft daar een voorbeeld van;

Verslavende werking van eetbuien
Naast de extreme honger en extreme doelen die oorzaak kunnen zijn van een eetbui, speelt er waarschijnlijk ook nog een ander mechanisme dat leidt tot de eetbui. Zo kan het zijn dat als je vaak eetbuien hebt gehad er een verslavende werking kan gaan optreden. Het wordt steeds moeilijker wordt om los te komen van de eetbuien. Je lichaam ´leert´ gaandeweg namelijk eetbuien ook verwachten. De hond van Pavlov geeft daar een goed voorbeeld van. Deze hond kreeg altijd eten op het moment dat er een bel ging; iemand kwam dan langs om hem wat te geven. Op een gegeven moment hoefde de proefleider alleen maar een bel te laten horen, of de hond stond al met zijn tong uit zijn mond klaar om zijn eten te kunnen ontvangen. De speekselklieren leerden als gevolg van de bel speeksel aan te maken. Ons lichaam blijkt dus ook psychologisch sterk beïnvloedbaar. Het moeilijke is dat als je veel eetbuien hebt gehad in je leven, je overal bellen hoort rinkelen, waardoor je voortdurend als het ware met je tong uit je mond hangt. Je lichaam leert namelijk op die momenten net als bij gewone maaltijden om het insulinegehalte (verzadigingshormoon) in het lichaam te laten dalen en het hongerhormoon te doen toenemen; je voelt dan dus echt honger als je dat lekkers ziet op een plek waar je eerder eetbuien hebt gehad. Om onderscheid te leren maken tussen maaghonger en deze externe honger, is het belangrijk dat je eerst weer een tijd alleen op structuur gaat leren eten en ook alleen gaat leren om bijvoorbeeld aan tafel te gaan eten en niet op andere plekken in huis.

Psychische gevolgen
De meeste mensen voelen zich na een eetbui erg schuldig en ook lichamelijk rot. Naast dat je je schaamt, moet je vaak ook liegen omdat je je eetbuien geheim wilt houden. Je gaat stiekem naar de winkel, braakt stiekem in de wc en maakt het weer schoon. Misschien ga je zelfs stelen om je eetbuivoedsel bij elkaar te krijgen. Je voelt je van anderen verwijderd. Je hebt namelijk iets te verbergen. Omdat je je afsluit voor anderen, ga je je heil alleen maar meer zoeken in het eten. Eetbuien worden op een gegeven moment een soort troost of een eigen verborgen momentje waar je aan gewend bent geraakt.

Aan de andere kant kun je juist merken dat je klachten als spanning, angst en depressie krijgt. Dit heeft ook een lichamelijke oorzaak; je lichaam raakt namelijk uitgeput van eetbuien. We weten inmiddels dat je bloedsuikerspiegel veel invloed kan hebben op je stemming. Als je voortdurend veel pieken en dalen hebt, kun je als gevolg van je chaotische eetpatroon stemmingswisselingen krijgen, je labiel voelen en snel geraakt door wat er gebeurt.

Lichamelijke gevaren
Als gevolg van de cyclus van eten, niet-eten en braken word je moe, futloos en duizelig. Je spijsvertering is verstoord. Je kunt door alle eetbuien winderig worden wat je beschamend vindt. Uitdroging komt ook vaak voor als gevolg van braken en laxeren. Als gevolg van het maagzuur dat naar boven komt bij het braken kunnen je tanden verzuren. Verder is braken ook erg gevaarlijk voor je hart. Je braakt namelijk belangrijke voedingsstoffen uit die noodzakelijk zijn voor je lichaam. Kalium is zo´n stof. Kalium hebben we nodig om de prikkeloverdracht in onze spieren vloeiend te laten verlopen. Als we te weinig kalium hebben, kan deze overdracht stokken. Ons hart is ook een spier. Als je dus een tekort aan kalium hebt, kan het gevolg zijn dat je hartritmestoornissen krijgt.

Deze informatie is afkomstig uit  Wat een eetstoornis met je doet van Arina Bakker, Boekencentrum, 2009.

Wellicht ook interessant

Nieuwe boeken