De liefdesblik van Thich Nhat Hanh
Ton Kamphof studeerde theologie en werkte 11 jaar in het industriepasto-raat. Omdat deze kerkelijke omgeving hem benauwde, nam hij afscheid. Ton werd trainer van ondernemingsraden en personal coach. Ook raakte hij geïn-teresseerd in het boeddhisme. In 2003 ontmoette hij Thich Nhat Hanh, die hem zo inspireerde dat hij zijn leerling werd en een boek over hem schreef. Ton begeleidde vele jaren een medi-tatiekring (sangha) in de traditie van Thich Nhat Hanh en gaf cursussen en trainingen over zijn visie en inspiratie.
De zaden van geluk liggen in onszelf
Groot mededogen
Ton: ‘Als eerste las ik het bekende Tibetaanse boek van leven en sterven. Dat raakte me bijzonder. Het opende een heel andere spirituele wereld en sprak over kwesties die mij persoonlijk raakten. Ik merkte dat boeddhisme gaat over het heel maken van de geest, het innerlijk.
De westerse geest is net een vlo, ze springt op en neer, zonder enige richting, las ik. Het gaat erom die geest te kalmeren, helder te maken zodat je meer rust, richting en betekenis in je leven krijgt. Op die manier heel je het innerlijk, de geest. Dat sprak me bijzonder aan, onrustig en verward als ik innerlijk was.
Verder sprak het boek over “groot mededogen” en over meditatie als een manier om thuis te komen bij wie je echt bent. Die zin alleen al sloeg in als een bom! Thuiskomen bij wie ik echt ben! Ik wist ineens waar ik altijd naar had gezocht. Hier had ik persoonlijk iets aan in een moeilijke periode van mijn leven. Eindelijk!
De westerse geest springt op en neer, zonder enige richting
Ik bezocht spirituele centra, ging in therapie en ontdekte meditatie. Ik voelde dat meditatie belangrijk voor mij kon zijn, al ging het me in de eerste jaren bepaald niet makkelijk af. Binnen de spirituele stromingen waarmee ik kennismaakte, was weinig aandacht voor maatschappij en politiek. Omdat Thich Nhat Hanh ook een politieke achtergrond heeft, zijn mijn partner en ik naar Plum Village gegaan voor een retraite van een week. Dat was heel bijzonder en bracht een soort ommekeer.’
Dat weet ik al
‘De eerste dagen dat ik daar was, moest ik erg wennen. De boodschap van Thay (dat betekent leraar), zoals hij meestal wordt genoemd door vrienden en studenten, vond ik wel heel eenvoudig. “Wees in het hierennu, leef aandachtig, niet in haast of afgeleid, kijk naar de ander met mededogen en begrip. Beoefen aandachtig en meditatief leven zo veel je kunt en geniet ervan!” Nou, dacht ik, dat weet ik al! Alleen toen ik tijdens die week probeerde om aandachtig te lopen en eten, om echt in het nu te zijn en daarin te ontspannen, bleek dit helemaal niet zo gemakkelijk. Maar langzamerhand begon Thay’s bood-schap door te druppelen, samen met iets dat nog veel dieper ging.
Hij zei: “I have arrived, I am home, in the here and in the now.” Dat had ik eerder gehoord, maar nu kwam het echt aan. Het betekende voor mij: ik hoef niet meer te streven naar iets dat later komt. Ik kan stoppen met eindeloos en onrustig zoeken. Ik kan de haast achter me laten. Ik kan vertrouwen op wat er hier en nu is en mezelf helemaal aanvaarden en omarmen. Ik kan op adem komen en genieten. Ik liet het tot me doordringen en het was nogal wat. Het betekende niet passief worden, maar haast en onrust achter me laten, meer ontspannen en echt gaan voelen wat er aan de hand is, in mezelf en mijn omgeving. Zo leerde ik het “mystieke nu” ontdekken en dieper kennen.’
Liefdesblik
‘Het gaat Thich Nhat Hanh er niet om dat mensen boeddhist worden, maar dat we echt gaan leven vanuit onze eigen kern, dat we onze ware aard leren kennen. Alleen het nu bestaat, en als je dit “nu” overslaat, mis je de afspraak met het leven. Het gaat erom echt aanwezig te kunnen zijn met open hart, vanuit innerlijke kracht, met mededogen en begrip voor jezelf en je omgeving. Thay zegt: “Jouw aanwezigheid is het kostbaarste wat je een ander kunt geven.” Als je echt aanwezig bent in het nu, kun je genieten, glimlachen en de wonderen van het leven zien in de wolken en de ogen van een kind. In het nu raak je je ware natuur aan, je boeddhanatuur, het koninkrijk der hemelen.
Het was niet alleen Thay’s boodschap die me raakte, maar ook de manier waarop hij het zei. Hij sprak eenvoudige taal en hij wás de eenvoud. Hij sprak over mededogen en hij wás mededogen en zachtmoedigheid. Later realiseerde ik me dat de manier waarop hij sprak en aanwezig was, me veel meer had gedaan dan al zijn woorden. Het was de eerste keer dat ik de impact van een grote levende leraar aan den lijve ervoer. Het was bijzonder dit te horen uit de mond van een leraar die zelf door zo veel oorlogsver-schrikkingen was heengegaan.
‘Jouw aanwe-zigheid is het kostbaarste wat je een ander kunt geven’
De vraag bleef: hoe kun je spreken over het wonder van de bloemen, de wolken, de ogen van een kind, terwijl er tegelijk zo veel oorlog en onrecht, pijn en lijden is? Zowel in mijn leven, mijn familie, onder vrienden en in de wereld. Thay erkent de pijn en het lijden volledig. Hij vertelt keer op keer dat de eerste edele waarheid van de Boeddha is: lijden bestaat. Dat is als het ware het uitgangspunt van de leer. Lijden wordt niet ontweken.
Maar het boeddhisme zegt ook: er is een oorzaak van dit lijden en er is een weg uit dit lijden. Thay zegt: “Er zijn ook altijd en overal momenten van ge-luk, aanleidingen om geluk te ervaren. Je hoeft dat geluk niet buiten jezelf te zoeken in geld, roem of status. De zaden van geluk liggen in ieders eigen bewustzijn.” En zo heb ik het ook zelf leren ervaren.
Thuiskomen bij je zelf, jezelf helemaal aanvaarden zoals je bent en de ander helemaal aanvaarden zoals die is: het klinkt eenvoudig maar vraagt heel veel. Het is ware levenskunst om met liefde, mededogen en begrip naar jezelf te kijken, jezelf te aanvaarden en om dit ook bij een ander te doen. We oordelen zo snel. Je geeft jezelf op je kop, je hebt oordelen over anderen. Van het oefenen hiermee heb ik erg veel geleerd. Ik leer nog iedere dag. Deze liefdesblik, zoals ik het zou willen noemen, verandert je wereld.’
Kwaadheid
‘Maar wat doe ik met mijn kwaadheid, verontwaardiging en irritatie die ook regelmatig voelbaar zijn, naarmate ik me deze “liefdesblik” meer eigen maak?
Thay schreef een boek met de titel Omarm je woede (Anger). Ikzelf heb een hele geschiedenis met woede. Met mijzelf, in het conflict met mijn vader en met de wereld. Probeer je kwaad-heid niet met kwaadheid te bestrijden, zegt Thay. Wees niet kwaad op je kwaadheid. Erken de kwaadheid als die er is. Zeggen “kwaadheid is fout” helpt niet. Meestal heeft kwaadheid of woede te maken met een onderliggende kwetsing. Iets in ons is gekwetst en daarom worden we kwaad. Realiseer je ook welke invloed kwaadheid heeft op jezelf en je omgeving. Een vader die snel kwaad is, maakt zijn gezin bang. Snelle kwaadheid verdiept een patroon, verstevigt een groef in je geconditioneerde geest. Als je kwaad bent en snel geïrriteerd, doe je ook iets met jezelf. Je maakt jezelf opgefokt en onrustig.
Dus zegt Thay: “Kwaadheid, woede, is als je krijsend kind. Je gaat een krijsend kind niet met woede te lijf om dat krijsen te stoppen. Je neemt het in je armen, spreekt liefdevolle woorden, wiegt het, probeert te begrijpen waarom het kind nu krijst. Als je dit ook doet met je eigen kwaadheid, zal die groef langzaam transformeren.” Natuurlijk kun je soms geschokt of geëmotioneerd zijn over wat je ziet of meemaakt. Maar de groef van je kwaadheid of woede verdiepen, dat is wat anders. Dat helpt niemand. Als je die ingesleten groef kunt transformeren, wordt je geest kalmer en zie je met meer helderheid wat er met jezelf en de ander aan de hand is.’
Thich Nhat Hanh (*1926) is een boeddhistische zenmonnik uit Vietnam. Hij wilde al jong het toenmalige boeddhisme vernieu-wen en was diepgaand betrokken bij de gruwelijke Vietnamoorlog in zijn land (2 miljoen doden). In 1966 – de Vietnamoorlog woedde in alle hevigheid – gaf hij een serie lezingen in de VS over de oorlog en de gevolgen voor de gewone Vietnamezen. Hij ontmoette Martin Luther King, die zo onder de indruk van hem was dat hij hem voordroeg voor de Nobelprijs voor de Vrede. Thich Nhat Hanh kon niet terug naar zijn land omdat hij te kritisch was over de toenmalige regering en ook later niet, in 1975, toen de communisten de overwinning hadden behaald. Hij leeft inmiddels al meer dan veertig jaar in ballingschap. In 1982 stichtte hij een kloostergemeenschap/meditatie-centrum, Plum Village, in Zuid-Frankrijk. Daar ontvangen hij en zijn medemonniken en nonnen elk jaar duizenden belangstellenden uit alle werelddelen.
Hij kreeg wereldwijd grote bekendheid vanwege zijn eenvoudige boodschap van mededogen, vrede en aandachtig leven. Als zenle-raar inspireert hij mensen uit alle continenten en vele geestelijke en religieuze stromingen. Hij gaf retraites en lezingen over de hele wereld en heeft meer dan tachtig boeken geschreven over o.a. mindfulness, meditatie, het hart van Boeddha’s leer en ‘vrede-leven’. Enkele jaren geleden kreeg hij een ernstige beroerte waardoor hij nu sterk beperkt is.
Voor meer informatie:
Je moet innerlijk vrede kennen, wil je een echte bijdrage aan vrede in de wereld en tussen mensen kunnen leveren
Vrede leven
‘Vrede is een belangrijk thema voor Thay. Als ik hem over vrede hoorde spreken, zag en voelde ik: hij spreekt niet alleen over vrede, hij ís de vrede. Hij overtuigt door zijn woorden en door zijn levensverhaal. Hij zegt: “Je zet je niet in voor vrede, als je voortdurend aan het vechten bent.” Je moet innerlijk vrede kennen, wil je een echte bijdrage aan vrede in de wereld en tussen mensen kunnen leveren. Voor vredeswerk heb je spirituele beoefening nodig. Je hoeft niet eerst volmaakt te zijn om vredeswerk in de wereld te gaan doen, maar niemand heeft iets aan vredesstrijders die roepend, schreeuwend en gefrustreerd regeringen of de wereld aanklagen. Vredelievende mensen mogen wel hun stem laten horen tegen onrecht, armoede en discriminatie, maar zij doen dit vanuit de kracht van vrede en mededogen.
Wat betekent dan “vrede bevorderen”? In ieder geval dat je je verplaatst in de andere kant. Dat deed Thay. Hij veroordeelde de Amerikaanse piloten die Vietnam bombardeerden niet. Hij verplaatst zich in de zelfmoordterrorist en spreekt over geweldloosheid en onpartijdigheid. Voor mij en vele spirituele reisgenoten is dat ongeveer het moeilijkste wat er is. Onpartijdigheid betekent dat we worden uitgenodigd ons te verplaatsen in de andere partij. Ook in de moordenaar, de verkrachter, de racist. Een enorme uitdaging. De profetie van de wolf en het lam is prachtig en hoopgevend. Tegenpolen zullen in staat zijn samen te leven, zegt dit visioen. In het lam zie ik niet alleen het weerloze slachtoffer, maar ook de zachtmoedige kracht, de open blik die niet veroordeelt maar partijen wil verbinden. In de wolf zie ik niet alleen het dier dat verscheurt, maar ook het geweld en de woede die zijn getransformeerd tot vastberaden en onverwoestbare inzet. Die transformatie heb ik in Thich Nhat Hanh gezien. Het heeft me veel gedaan en ik voel me begenadigd dat hij mijn hart geraakt en bewogen heeft. Hij heeft mij een nieuwe weg getoond en gezien zijn enorme populariteit met mij vele anderen.’