De schatkist van Thomas Kempis
Een gesprek met vertaler Frank de Roo
Wie was Geert Grote eigenlijk? En waarom schreef Thomas Kempis een boek over hem? Frank de Roo vertaalde Kempis’ Leven van Geert Grote en ontdekte een schatkist aan ideeën en gedachten. We stelden hem een aantal vragen over het vertalen van het boek.
Wat was de aanleiding om Leven van Geert Grote te vertalen? En wat voor betekenis heeft het boek voor jou persoonlijk?
Sinds lange tijd vertaal ik Thomas’ Imitatio Christi. Gaandeweg ben ik me ook beginnen verdiepen in de bronnen die hij gebruikte. Naast Bijbelcitaten bevat de Imitatio citaten uit andere schrijvers, middeleeuwse bronnen, van Augustinus tot Suso. En een van die bronnen die het dichtst bij Thomas zelf staat, was Geert Grote. Dit was voor mij de aanleiding om zijn boek over Geert Grote te vertalen.
Door lang te werken aan deze vertaling, heb ik het boek goed leren kennen. Hierdoor heb ik beter leren begrijpen wat voor een mooi boek dit is en wat voor een bijzonder man Geert Grote was. Als slotsom kan ik zeggen dat ik uit dit boek veel geleerd heb; het is voor mijn persoonlijke zoektocht een waardevolle aanvulling gebleken.
Voor welke uitdagingen stond je tijdens het vertalen van Leven van Geert Grote?
Ter ere van Geert Grote heeft Thomas hierin zijn mooiste klassieke Latijn geschreven: volzinnen in een heel elegante stijl en fraaie woordenschat. Nu moet je die zinnen in het Nederlands wel opsplitsen om het leesbaar te houden voor een moderne lezer, dat is niet zo een probleem. Het is echter wel een voortdurende evenwichtsoefening om ook te trachten in de vertaling iets van die verheven, elegante stijl te bewaren. Het mag immers niet te pompeus worden, of aan de andere zijde van het spectrum: te eenvoudig en plat.
Welke bronnen en-of stemmen waren belangrijk bij het vertalen van het boek en het schrijven van de inleiding?
Voor de Latijnse tekst kon ik beschikken over enkele oude uitgaven, die ik ook heb vergeleken, omdat kleine onvolkomenheden kunnen worden voorkomen. Nuttig waren ook enkele oude vertalingen, in verschillende talen. Voor de inleiding heb ik vooral onderzoek gedaan naar de oudste bronnen over Geert Grote; daarvoor heb ik zeldzame oude uitgaven opgespoord, maar ook gebruik gemaakt van standaardwerken van wetenschappers zoals A.G. Weiler en R.R. Post.
Thomas biedt altijd een ware schatkist aan ideeën en gedachten
Het viel mij wel op dat in de wetenschappelijke literatuur uit het verleden tegenspraak bestond over welke bronnen nu juist de oudste waren; bijvoorbeeld Dier van Muiden, of Thomas Kempis, of Petrus Hoorn. Daarom heb ik daar ook licht op willen werpen, en tegelijk een voor iedereen toegankelijke samenvatting van deze bronnen willen bieden, om zo het verhaal van Geert Grote nog verder aan te vullen.
Als je één ding moest noemen dat mensen kunnen leren van Geert Grote, wat zou dat zijn?
Eerlijkheid, vurigheid; leven overeenkomstig je geloof.
Wat denk je dat Thomas Kempis’ lezers van toen had willen meegeven en wat hoop je zelf dat lezers van nu oppikken uit het boek?
Thomas weet natuurlijk ook dat hij niet alleen schrijft voor lezers van zijn tijd, maar van alle tijden. Wat wil hij zijn lezers meegeven? Eenvoudig: het leven van Geert Grote, zijn voorbeeld en leringen, eerbied voor zijn persoon, en interesse om van hem te leren.
Verder hoop ik dat de inleiding en bijlagen nog een meerwaarde bieden. Zo vindt de lezer als appendix onder meer enkele hoofdstukken uit Het leven van Ruusbroec – net als Leven van Geert Grote een eerste Nederlandse vertaling. De nauwe band die er was tussen Geert Grote en Ruusbroec heeft mij ook gestimuleerd om eindelijk te beginnen Ruusbroec te lezen, en dat was voor mij ook een openbaring.
Dat zou Geert Grote ook zeker gewild hebben, want hij vertaalde zelf een paar boeken van Ruusbroec (uit het Middelnederlands in het Latijn!), uiteraard met de bedoeling dat iedereen ze zou kunnen lezen. Dit is maar een voorbeeld, er zijn heel veel dingen die je uit dit boek kunt oppikken. Thomas biedt, in zijn beknopte stijl, altijd een ware schatkist aan ideeën en gedachten, voor de aandachtige lezer om te ontdekken.
Thomas Kempis. Leven van Geert Grote. Frank de Roo (vertaling en inleiding). Utrecht: KokBoekencentrum, 2021. 192 pp. €17,99. ISBN 9789043537131.