Eenzaamheid is heel persoonlijk

Nels Fahner schreef, voor de glossy The Passion Dordrecht, een stukje over zijn boek Eenzaam aangezien het thema van The Passion dit jaar eenzaamheid is. Dit artikel is met toestemming overgenomen uit de glossy The Passion Dordrecht.

‘Hier zit ik dan, in mijn stoel. Niemand weet hoe ik mij voel’. Zo begint een gedichtje dat verpleegkundige Tommie Niessen vorig jaar schreef ter gelegenheid van de Week tegen Eenzaamheid.

Wat is eenzaamheid eigenlijk? Is het te voorspellen? En wat kun je eraan doen, bij jezelf en bij anderen? Eenzaamheid is een gevoel dat iedereen wel kent, maar bij een ander is het moeilijk te herkennen, vertelt Viveca Chatlein, buurtwerker in Dordrecht en specialist eenzaamheid in deze stad. ‘Eenzaamheid is heel persoonlijk: iemand voelt zich eenzaam of niet. Dat is niet van iemands gezicht af te lezen.’

Eenzaamheid ontstaat vaak als er iets ingrijpends verandert in het leven. Ieder mens hecht aan vaste patronen, die samenhangen met de relaties die je met anderen hebt. Chatlein: ‘Zo’n levenspatroon raakt verstoord bij een scheiding, of als iemand weduwe of weduwnaar wordt, als de kinderen uit huis zijn, of bij een verhuizing. Of, als je jong bent, als je naar een andere school moet.’

Op zo’n moment dat je leven overhoop gegooid wordt, ben je een tijdje in de war, en kan het zijn dat je niet weet hoe je weer op moet krabbelen. De cursus die Chatlein geeft helpt mensen bij wie dat opkrabbelen maar niet lukt om zich weer te herinneren wat er bij hen past, waar ze altijd van hielden, maar wat op de achtergrond is geraakt. Als je dat weet van jezelf, kom je sneller mensen op het spoor die net zo in elkaar zitten als jij, en neemt de kans op vriendschap toe.

Ketta Dilengite was afgelopen najaar één van de deelnemers. ‘Ik heb veel meegemaakt in mijn leven’, zegt ze. ‘Door de cursus zag ik in dat ik me in mijzelf ben gaan opsluiten. Je gaat daardoor in een cirkeltje denken en leven. Dat heb ik nu doorbroken’.

Meestal is eenzaamheid tijdelijk, en af en toe een beetje eenzaamheid hoort bij het mens-zijn. Maar als het lang duurt, verandert er iets in je hersenen zodat bepaalde eigenschappen worden uitvergroot. Viveca Chatlein: ‘Dat gebeurt bij chronische eenzaamheid, dus als het langer dan een jaar duurt. Iemand wordt achterdochtig, cynisch, vertrouwt hierdoor de ander soms niet meer.’

Door eenzaamheid kunnen mensen in een neerwaartse spiraal raken, weet ook Jolande Verkaik, die als relatietherapeut werkt voor De Hoop geestelijke gezondheidszorg (GGZ) in Dordrecht. ‘Eenzaamheid maakt gewoon ongelukkig. Wij zijn gemaakt voor het contact met de ander. Eenzaamheid kan leiden tot depressiviteit, het kan bepaalde klachten versterken. Mensen met persoonlijkheidsproblemen worden soms een karikatuur van zichzelf, omdat de eenzaamheid drukt op de pijnpunten.’

Buitengesloten

Mensen denken dat eenzaamheid vooral iets is waar ouderen mee te maken hebben. Maar niets is minder waar, vertelt Jolanda van Gerwe, pedagoog en oprichter van Join Us, een Brabants initiatief tegen eenzaamheid bij jongeren. ‘Veel jongeren hebben op school of op het werk het gevoel er niet bij te horen, buitengesloten te worden, of uitgelachen’, zegt Van Gerwe.

Als je weinig sociale vaardigheden hebt ontwikkeld, kan het zijn dat je wel van alles probeert om contact te maken, maar dat dat toch niet lukt. Van Gerwe: ‘Een jongen zei bijvoorbeeld eens tegen mij dat hij altijd wilde dat iedereen naar hem zou luisteren. Om dat te bereiken ging hij hard schreeuwen. Hij zei later dat hij bij ons had geleerd dat door naar anderen te luisteren, er ook naar hem wordt geluisterd.’

Vaak worden mensen die zich eenzaam voelen bestookt met adviezen als ‘ga eens naar een sportclub’, vertelt Van Gerwe.  ‘Het probleem is echter dat iemands sociale vaardigheden en zelfbeeld daarmee niet veranderen. Om je op de sportclub niet alleen te voelen, moet je eerst beter in je vel zitten. Je moet dus eigenlijk op een plek komen waarbij je je eigen manier van denken en gedrag kunt veranderen.’

Aan veel eenzaamheid is dus wel wat te doen, maar toch, de wereld is niet maakbaar en dat geldt al zeker niet voor eenzaamheid.

Omgaan met eenzaamheid is daarom niet alleen een persoonlijke, maar ook een maatschappelijke opgave, meent Jolanda Verkaik. ‘Ik denk dat je met elkaar moet zoeken naar een antwoord op de vraag hoe mensen ondanks hun beperking of beschadiging toch kunnen meedoen. Dat ze kunnen ervaren: ik doe ertoe. Dat kan heel laagdrempelig zijn, bijvoorbeeld één keer in de twee weken helpen in het buurthuis, of vrijwilligerswerk doen in de bibliotheek. Zodat iemand weet: ik kan niet wegblijven. Ze gaan me bellen, want ze missen me. Dat maakt het verschil. Je wordt gezien, en je wordt dus ergens gemist.’

Tips voor jezelf

-Schrijf alle mensen op die je kent. Misschien kun je eens iemand bellen of mailen
-Houd ritme in je leven: schrijf een vaste dagindeling op en plak ‘m op je slaapkamerdeur
-Blijf in beweging. Plan bijvoorbeeld elke avond een korte wandeling
-Vraag jezelf af of je al langer dan een jaar last hebt van eenzaamheid, zo ja, vraag dan hulp

Tips voor anderen

-Vraag je af wat iemand zelf kan doen om de eenzaamheid te verminderen
-Richt je op het helpen vinden van vaste patronen, bijvoorbeeld terugkerende bezigheden
-Ken je iemand niet zo goed? Je kunt vragen of de ander jou ergens bij wil helpen, en als dank een klein cadeautje aanbieden
-Overleg, als je niet weet wat je moet doen, met bijvoorbeeld een sociaal wijkteam. Als buur of familielid en professional samen heb je de meeste kans om iemand te helpen

Op de website www.eenzaamheid.info is allerlei informatie te vinden, inclusief gegevens van coaches in de buurt die gericht kunnen helpen. De cursus die Viveca Chatlein twee keer per jaar geeft in Dordrecht is gratis. Info en aanmelden: viveca.chatlein@meeplus.nl, 078-6549747.

Eenzaam

Eenzaam van Nels Fahner brengt het grote maatschappelijke probleem van eenzaamheid voor het voetlicht. Het doet verslag van een boeiende en schrijnende zoektocht naar de oorzaken en gevolgen, maar inspireert ook om te zoeken naar oplossingen. Voor dit boek interviewde de auteur ervaringsdeskundigen, filosofen, psychologen, beleidsmakers en mensen uit de praktijk, onder wie wetenschapper Anja Michielse, filosoof Ad Verbrugge en leken-benedictijn Wil Derkse.