Film kijken als vorm van pastoraat

Handvatten om met je eigen verhaal te komen

In de Protestantse Gemeente ‘de Ontmoeting’ te Noord-Beveland zijn we een paar jaar geleden begonnen met filmavonden, een concept dat ds. Karin van den Broeke heeft overgebracht uit het studentenpastoraat in Leiden. We kiezen voor films die een levensbeschouwelijk of maatschappelijk thema aan de orde stellen, zodat naderhand over dat thema doorgepraat kan worden.

Bij pastoraat denk je al snel aan een-op-een-gesprekken tussen pastorant en pastor. Zo’n gesprek begint met koetjes en kalfjes, en met een beetje geluk wordt er een spade dieper gestoken en kunnen persoonlijke thema’s uit het leven van de pastorant besproken worden. Een goede en vruchtbare manier van pastoraat die echter veel van de vaak schaarse tijd van de pastor vraagt. In onze gemeente zijn we daarom begonnen met filmavonden. Door via een film over een thema te spreken, is er voldoende afstand tot de materie om er veilig over te praten. In de groep kan vanuit verschillende invalshoeken over het thema gesproken worden. Dat het niet direct over persoonlijke meningen of ervaringen gaat, maakt het ook mogelijk om gevoelige thema’s of persoonlijk beladen ervaringen te bespreken.

We hebben films vertoond die wat verder van onze wereld vandaan stonden, zoals ‘Das Leben der Anderen’. Daardoor verliep het nagesprek wel wat moeizamer. Films daarentegen over het schimmige gebied tussen goed en fout in de Tweede Wereldoorlog, zoals ‘Haar naam was Sarah’ of ‘De Tweeling’, zorgden voor veel herkenning en discussie. De houding van onze gemeente ten opzichte van het conflict tussen Israël en Palestina koFilmn op een veilige manier besproken worden aan de hand van ‘Etz Limon’ (de citroenboom). Een hoogtepunt was de film ‘Mar Adentro’ aan de hand waarvan we over euthanasie konden spreken, een gevoelig onderwerp, beladen met sterke emoties bij voor- en tegenstanders.

Welkome aanvulling

Tijdens een groepsdiscussie kunnen persoonlijke visies en ervaringen gedeeld worden. Niet iedereen is daar overigens even goed toe in staat. Dat geeft niet – de film zelf biedt vaak genoeg stof om over door te praten, zoals de keuzes die de regisseur heeft gemaakt, de cruciale momenten in het verhaal of de symboliek die gebruikt wordt. Voor mensen die wat terughoudender zijn in het delen van persoonlijke ervaringen in een groep zijn de films toch behulpzaam. Woorden en voorbeelden uit films maken het vervolgens vaak gemakkelijker om over de persoonlijke thema’s uit je eigen leven  te praten. De pastorant heeft dan dankzij de film handvatten gekregen om zijn of haar verhaal uit de doeken te doen. We beschouwen de filmbijeenkomsten dan ook als een welkome aanvulling in de gereedschapskist van het pastoraat.

Praktisch

Voor een goede filmbijeenkomst is het nodig dat de gespreksleider de film heeft gezien. Hij of zij weet dan hoe een film de levens- of geloofsvragen belicht en welke vragen erbij gesteld kunnen worden. Er kan dan ook voor aanvang van de film gewaarschuwd worden voor eventuele gewelddadige of seksueel expliciete scènes. Let erop dat voor het vertonen van films in een openbare gelegenheid een licentie aangevraagd moet worden. Zie hiervoor filmservice.nl of videma.nl.

Dit artikel verscheen eerder in Kerkinformatie (nr. 225, mei 2014; uitgave Protestantse Kerk.)

Meer weten en kijken?

• Op de Amerikaanse website Wingclips zijn videoclips en scènes uit films op thema en categorie te vinden. Wel allemaal in het Engels.
• Boek over filmgesprek: Woorden aan droombeelden wijden. Theologen Tjeu van den Berk en Margreet Verbeek schreven Het filmgesprek: woorden aan droombeelden wijden (Uitgeverij Meinema, 2013). Het verhaal in vele films vertoont grote overeenkomst met wat we van oudsher ‘mythe’ noemen. Marjeet Verbeek laat zien hoe we er, net als in mythen, steeds weer de ‘held met duizend gezichten’ tegenkomen, die in drie fasen een klassieke weg aflegt: uit de eigen wereld vertrekken, ingewijd worden in een andere en weer terugkeren in de eigen. Dezelfde spirituele weg komen we in verschillende gedaantes ook in ons eigen leven tegen. Tjeu van den Berk geeft tips voor het houden van een filmgesprek waarin het vooral gaat om de vraag wat een film je gedaan heeft, waar hij je geraakt heeft. Het boekje is uitverkocht en alleen nog tweedehands of via de bibliotheek te krijgen. Een korte versie van de tips is te lezen op de webite van Het Filmgesprek.
• Bart Cusveller en Marc de Vries laten in Cinemasofie de diepere lagen zien in films als The hunger games, Pixar-animatiefilms, en het oeuvre van verschillende regisseurs. Elk hoofdstuk biedt materiaal voor een filosofisch gesprek, ook in kerken.