Interview met prof. dr. Gerrit Immink naar aanleiding van zijn boek Het heilige gebeurt

Ik ben gefascineerd door wat er tijdens de kerkdienst gebeurt, zegt Gerrit Immink, hoogleraar praktische theologie en rector van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU): Je neemt met elkaar deel aan iets dat kracht biedt, dat troost. Je komt bijeen om met elkaar iets heiligs te beleven. Maar wat is dat grote geheim waar je met elkaar aan raakt? Wat gebeurt er nu precies in dat samenzijn? Die vraag vormde het vertrekpunt voor zijn boek Het heilige gebeurt (KokBoekencentrum 2011), dat in augustus 2011 is verschenen.

Voor Immink is er geen twijfel mogelijk: de eredienst vormt de kernactiviteit van de christelijke gemeente: De rest komt er uit voort. De kerkdienst laat zien waarom je gemeente bent. Niet voor niets kwamen de eerste christenen op zondag samen om de opstanding te vieren. Je kunt ook wel eens iets heiligs ervaren tijdens een boswandeling of in een goed gesprek met iemand, maar het draait uiteindelijk om dat samenzijn op de zondag. Maar hoe dan precies? Het zit in het deelnemen. Daar vindt de ontmoeting met God plaats. Je bent geen toeschouwer, maar deelnemer. En nee, dat gebeurt niet altijd. Er is echt af en toe wel een kerkdienst waarbij je je verveelt en denkt: is dit het nou? Dan gebeurt het kennelijk niet.

Het heilige gebeurt in de gezamenlijkheid, aldus Immink: Iedereen doet mee. Zingen doe je samen. Maar de preek uiteindelijk ook: het is een dialoog tussen predikant en kerkgangers. Zij worden deelgenoot. Ze delen in het heilsmysterie. De kerkdienst is die zin een performance. Maar niet zoals een theaterstuk. In de kerk maakt iedereen deel uit van de performance.

Het woord performance gebruikt hij niet voor niets. In zijn boek breekt hij een lans voor het sacramentele besef in de katholieke eredienst: In de protestantse traditie denken we al gauw: doe maar gewoon. Maar daarmee lopen we het risico het mysterie kwijt te raken. Katholieken zijn niet bang om het heilige ook als heilig te benoemen. In sommige eucharistievieringen wordt met een belletje het heilige moment aangekondigd. Wij protestanten voelen ons daar al gauw wat ongemakkelijk bij. Niet voor niets heb ik het in de titel van het boek over het heilige. Het gaat uiteindelijk over het Christusmysterie, over de werking van de Geest.

In Het heilige gebeurt onderscheidt Immink drie stijlen van protestantse eredienst: klassiek gereformeerd, evangelisch en protestants oecumenisch. Heeft hij zelf een voorkeur voor één van de drie? Ik ben opgegroeid met de klassiek gereformeerde kerkdienst. Daar voel ik me het meest bij thuis. Maar ik kan bij alle drie dat heilige beleven. Dus bij alle drie gebeurt uiteindelijk hetzelfde? Bij alle drie gebeurt iets van het heilige. Er gebeurt iets van de presentie van de opgestane Heer. Christus wordt ervaren en verkondigd.’Ook bij een bijeenkomst van, zeg, de Protestantenbond? Ik wil dat niet annexeren, en ik weet ook niet of ze het zelf zo zouden zien, maar ik zeg: ja. Ook daar gebeurt iets van dat heilige.

Opvallend in het boek is de ruime aandacht voor de kerkdienst van evangelische snit. Hij zou graag zien dat de evangelische eredienst meer serieus wordt genomen binnen de Protestantse Kerk in Nederland. Ik zoek een weg om het evangelische meer te incorporeren in onze tradities. Mijn bevindelijke achtergrond speelt daarin mee. Voor mij is geloof ook iets dat het in het gemoed zit, in de ervaring. Dat mag best wat meer zichtbaar zijn binnen onze kerk.’

Voor wie is het boek bedoeld? Ik hoop van harte dat theologen en predikanten, en nadrukkelijk ook theologiestudenten, zich met dit thema bezighouden. Maar het boek is ook bedoeld voor het kerkelijk kader. Niet als een praktisch handboek, maar wel als iets waarover mensen kunnen nadenken. Ik hoorde laatst ergens bij het avondmaal de formulering: Brood uit de hemel / Wijn van het Koninkrijk. Dat is natuurlijk nogal wat, als je dat zo zegt. Het lichaam en het bloed van Christus raken dan helemaal buiten beeld. Ik weet niet of mensen wel doorhebben dat dit een vergaande aanpassing is. Mijn boek zou kunnen bijdragen aan een discussie hierover. Ik ben ooit gepromoveerd op een heel theoretisch godsdienstfilosofisch onderwerp, dus is het wel aardig om nu een boek te hebben geschreven over een voorstelbare praktijk. De kerkdienst is iets waar iedereen wel wat van afweet – en een mening over heeft.