Mediteren in het ritme van de tijden

Onderstaand stuk is een gedeelte uit het hoofdstuk ‘Mediteren in het ritme van de tijden’, het openingshoofdstuk uit het nieuwe boek Het ritme van de tijden. Dagboek christelijke meditatie van Alberte van Ess en Lex Boot.

Mediteren in het ritme van de tijden

Je hebt een fijn boek in handen. Het kan je helpen om met regelmaat in het ritme van de tijden ruimte te maken om te mediteren. Misschien kocht je dit boek uit nieuwsgierigheid of vanuit een verlangen naar innerlijke rust. Of je beoefent al langer een bepaalde vorm van meditatie en zoekt naar verbreding en verdieping. De oefeningen die je hier worden aangereikt zijn verrassend in afwisseling en toegankelijk voor velen. Ze zijn ingedeeld in de cadans van de seizoenen door het jaar. Zo mogen ze je helpen bij het vinden van innerlijke rust en balans in verbinding met de natuur die je omgeeft en met de schepping waar je deel van bent. Tegelijk zijn ze ook gericht op het oefenen van een verstilde omgang met God en op de bewustwording van je persoonlijke geestelijke weg. In dit eerste gedeelte van het boek willen we iets zeggen over dit perspectief.

De spirituele weg

In een opgejaagde tijd vol drukte en herrie zoeken velen naar rust en stilte. En in een cultuur waarin ons hoofd vol is met ditten en datten zoeken we verbinding met ons hart. Vormen van mindfulness en oosterse meditatie zijn populair, maar ook het beoefenen van christelijke meditatie heeft de afgelopen jaren een enorme vlucht genomen.

Mediteren opent een weg om te komen tot diepere ontspanning en innerlijke balans. Meditatie in verbinding met de natuur geeft daarbij bovendien besef van schoonheid, van kosmische weidsheid en het besef deel te zijn van het mysterie van de schepping. Deze weldadige ervaring kun je via dit boek op het spoor komen. Tegelijk zijn de meeste oefeningen geënt op stromingen in de christelijke meditatieve traditie. Daarin is mediteren ook een rituele vorm om je bewust te blijven van je persoonlijke spirituele weg. Dat is de weg waarin de Geest ons meeneemt in een weldadig proces van verdieping, van omvorming en opbloei van binnenuit.

In die beweging mogen we steeds meer groeien in ruimte en vrijheid, naar de mens zoals God ons al ziet. Over dit proces willen we nu het een en ander kort zeggen. We beschrijven verschillende dimensies van de geestelijke weg vanuit het perspectief waarmee dit boek ook is ingedeeld, namelijk de cyclus van de seizoenen.

De verstilling van de winter

Stil worden is een van de eerste stappen bij het mediteren. Verstilling is ook een van de elementaire dimensies op de geestelijke weg. Het brengt ons in een innerlijke grondhouding waarin we ervan afzien om zelf nog van alles te plannen, te willen, te denken en te doen. Het is een stil wachten op bewegingen van God, die zich soms een tijdlang verborgen houdt. In de cadans van de seizoenen kan de periode van de winter ons goed helpen om door de meditaties heen te oefenen in dit verstilde wachten.

Uiterlijk en innerlijk verstillen

Buiten zijn alle bladeren gevallen en de natuur maakt een verstilde indruk. Het leven speelt zich voornamelijk binnen af. Ook wij keren naar binnen, naar ons hart. Verstilling begint bij het mediteren bij het letterlijk stilvallen. De eerste stappen daartoe bestaan heel eenvoudig in het zoeken naar een stille plek. Veel oefeningen in dit boek beginnen daarmee.

Een meditatieruimte als een stille binnenkamer in je huis kan daarbij helpen, maar niet iedereen zal die luxe hebben. Uiterlijke stilte moet je bewust opzoeken. Om ons heen is immers een voortdurend gezoem, geruis, geratel en gerommel. Hoor maar eens aandachtig hoeveel geluiden er op de plek zijn waar je nu bent. Er is een tijd geweest dat de wereld stil was. De explosieve bevolkingsgroei, de geïntensiveerde communicatiestroom en het gebruik van technische middelen heeft dat veranderd. Nu zijn geluiden onontkoombaar, maar te veel en bovendien onnatuurlijk geluid geeft een voortdurende ruis. Daar zijn we zo aan gewend geraakt dat mensen zich soms ongemakkelijk of zelfs angstig voelen bij een lange stilte. Maar wie heeft geleerd stilte toe te laten, kent de ervaring van haar heilzame kracht. In de stilte ervoer de profeet Elia een glimp van de Eeuwige, als een zachte bries. Bij het zoeken van deze stilte leren we ook de stroom aan letters, tekens en woorden los te laten. We worden immers dag in dag uit overspoeld door een stortvloed aan woorden. Natuurlijk is het belangrijk om gezellig te praten met een goed glas aan tafel. En het is goed om kranten en boeken, blogs en tijdschriften te lezen.

Maar we verschralen als we de wereld van het woordeloze en de stilte van het zwijgen niet meer kennen. Naast de uiterlijke stilte vraagt onze ziel om innerlijke verstilling. Dat is een grondhouding op de geestelijke weg waarin we ons inkeren en niet laten afleiden door geluiden en woorden, maar ook niet door indrukken, gevoelens en gedachten. ‘Mijn ziel is stil tot God mijn Heer…’ zingen we met Psalm 62. Zo stil zijn heeft niets te maken met slaperigheid, leegte of afwezigheid maar verwijst op de geestelijke weg naar een volheid en tegenwoordigheid. Daarin is God, daarin ritselt de Geest op zachte wijze, en daarin rust de liefde. Ook van Jezus lezen we dat hij zich dikwijls terugtrok in deze stilte om in eenheid met de Vader te zijn. Het kan zijn dat je bij de meditaties eerst behoorlijk wat tijd nodig hebt om tot die innerlijke verstilling te komen. Neem die tijd, en besef dat er onder de bovenlaag van prikkels en indrukken altijd een diepe stille ruimte is in jezelf.

Verstilling uithouden

In de winterperiode helpt de natuur ons de dimensie van verstilling op de geestelijke weg levend te houden. We zijn periodes stil tot God, keren ons in tot de binnenkamer van ons hart en beseffen daar zijn aanwezigheid. Er kunnen echter ook fasen zijn op de geestelijke weg waarbij God zich verborgen lijkt te houden. Het landschap van onze ziel lijkt dan op een winters landschap met bevroren sloten. In zo’n geestelijke winterperiode gebeurt er aan de zichtbare en voelbare oppervlakte niets meer. Het is dan een spirituele uitdaging om te wachten, en te leren wat het is om een wachter te zijn. Om niet zelf te gaan duwen en trekken, niet onszelf geestelijk te overschreeuwen. De wintertijden van de ziel zijn niet altijd zo gemakkelijk uit te houden. Ze kent een zekere stroefheid en stramheid, en soms opwellende irritaties hierover. Het leert ons afzien van eigen kracht en alles maar in handen te leggen van de God op wie wij wachten. In dit boek zijn in de wintertijd enkele meditaties opgenomen rond een tekst van Etty Hillesum.

Zij leert ons om niet te gaan vluchten, ook niet voor oncomfortabele gevoelens. Gevoelens van verveling of vervelende gevoelens kunnen ons ook bij het mediteren overvallen. Soms lijkt er wekenlang maar niets te gebeuren. Je gebed komt maar moeizaam op gang en je vraagt je af of het zin heeft om nog verder te gaan. En toch…, vertrouw op de verborgen beweging van de Geest. Diep in het verborgene groeit iets. Als een licht diep in de nacht. Juist in deze periode van de winter wordt het ook Kerst! Geniet dan in deze tijd van de meditaties bij de kersticoon in dit boek Verstillen in eenheid met de natuur De letterlijke stilte zoeken, innerlijk tot verstilling komen,
het leren wachten en het uithouden in het verstilde landschap van onze ziel zijn belangrijke dimensies op de spirituele weg. Zij zijn uiteraard niet aan een tijdsperiode gebonden maar resoneren het hele jaar mee. Maar in de soms zelfs stroeve stilte van een winters landschap kan de natuur ons helpen om hierbij te blijven verwijlen. Zo kunnen we de periode van de winter als een oefentijd zien om bij het mediteren vooral aandacht te geven aan deze dimensies van het geestelijk leven.

Alberte van Ess is predikante in de stad Groningen en bestuurslid van Vacare, platform voor meditatief leven binnen de PKN. Zij geeft veel meditatiecursussen. Lex Boot is eindredacteur van het Handboek christelijke meditatie en auteur van de Kleine gids voor christelijke meditatie.

Het ritme van de tijden

Dit boek wil een gids zijn als je christelijke meditatie een plek wilt geven in je leven. Ook biedt het een schat aan materiaal voor begeleiders van meditatiegroepen. Het boek biedt voor elke week een basismeditatie met geestelijke verstilling en daaraan voorafgaand een oefening om het lichaam te ontspannen. Na deze basismeditatie volgen verdiepings- en variatiemogelijkheden voor elke dag. Er wordt een verbinding gelegd tussen het christelijke gedachtegoed en de natuur om ons heen. De basis wordt gevormd door de vier seizoenen en de daarmee verbonden spirituele thema’s. De bezinningstijden van het kerkelijk jaar hebben daarbinnen eveneens een plek gekregen. Een toegankelijk boek, welke achtergrond je ook hebt!