None

Spiritualiteit en theologie hebben elkaar nodig

Op 19 en 21 februari las u het eerste en tweede deel van het publiekscollege van dr. Arjan Plaisier over zijn onlangs gepresenteerde nieuwe boek Zorg voor ziel. Hij ging hier in op de drie dimensies van de ervaring met God en drie tegenstemmen. In dit deel, het derde, leest u over de spiritualiteit van de kerk, spirituele oefeningen en de relatie tussen spiritualiteit en theologie.

Boekomslag Zorg voor de ziel van Arjan Plaisier

Dit is een bijdrage n.a.v. Zorg voor de ziel

De christelijke traditie is echter bij uitstek spiritueel. Hier zijn onuitputtelijke bronnen te vinden voor hoofd en hart. Dit boek is bestemd voor ieder – binnen en buiten de kerk – die de zorg voor de eigen ziel serieus wil nemen en behoefte heeft aan verdieping en verbreding.

Meer informatie

DE SPIRITUALITEIT VAN DE KERK

Ik zou nog een vierde tegenstem kunnen laten klinken. En dat is, dat spiritualiteit te individualistisch is. Dat christelijke spiritualiteit er een is van het lichaam van Christus. Ik beschouw dat echter niet als een tegenstem. De ziel heeft een lichaam nodig. Ja, het eigen lichaam, spiritualiteit en ziel heeft alles met lichaam te maken. Maar wat ik bedoel is het lichaam van Christus. Dat is een groot lichaam. Het is opvallend dat de kerk niet geest van Christus wordt genoemd maar lichaam van Christus, al staat dat naast tempel van de Geest. Ik laat dit thema nu echter voor wat het is.

SPIRITUELE OEFENINGEN

Dat geldt ook voor het thema van de spirituele oefeningen. In mijn boek ga ik daar wel op in. Ik heb het onder andere over de weg van het gebed en de weg van het Woord. Een cursus zen is duidelijk. Ja, ik geloof dat het christendom meer ijzers in het vuur heeft dan een cursus meditatie. En toch mag die er best tussen zitten. Spiritualiteit heeft praktijken nodig, tools zo u wilt. Gelukkig is er op dit gebied het nodige in ontwikkeling en wordt hier een inhaalslag gemaakt. Het gaat er niet persé om te concurreren met Zen en Mindfulness, maar er mag gerust wat tegenover gesteld worden. De kaalslag in het recente christendom heeft ook hier huisgehouden en daarom hebben we weer wat te hernemen. Het christendom is immers een spirituele godsdienst en daarom hoeft er niet besmuikt gedaan te worden over spirituele oefeningen. Maar zoals gezegd, ik moet me beperken, dus laat ik dit nu rusten.

SPIRITUALITEIT EN THEOLOGIE

Waar ik nog wel iets over wil zeggen, is over de relatie tussen spiritualiteit en theologie. Nu ik hier spreek over spiritualiteit aan de academie is dit natuurlijk een kans die ik me niet wil laten ontgaan.

1. Citaat van Diadochus of Photike

Nothing is more miserable than a godless mind philosophizing about God.

Dat klinkt bars, maar bij nader inzien is het wel inzichtelijk. Het gelijke wordt door het gelijke gekend, luidt een belangrijk theologisch gezichtspunt. Hoe kan God gedacht worden zonder een geest die op God is afgestemd? Hoe kan er van Hem iets begrepen worden zonder eerst ontvankelijkheid voor Hem? Methode en voorwerp dienen op elkaar aan te sluiten. Als dit zo is, dan is het duidelijk dat spirituele vorming en theologische reflectie elkaar nodig hebben. Het gevaar van een theologische faculteit is al eeuwen dat het een lappendeken is van vakken, elk met hun eigen discipline en methode, die de eenheid van de theologie niet altijd ten goede komt. Als dan vervolgens spiritualiteit en spirituele vorming hooguit nog wordt gezien als een sluitpost die in wat voorheen de seminarieweken werd genoemd wordt gestopt, dan vrees ik dat er iets mis gaat.

2. After interpretation, quote

De tweede opmerking heeft betrekking op het thema distantie en nabijheid. Ik citeer deze keer uit eigen werk:

De voorgangers van morgen zullen meer beoefenaars dan interpreten moeten worden. De hele focus op interpretatie en het slijpen van de hermeneutische messen is in toenemende mate een anachronisme. De voorganger van morgen is de mystagoog, die inwijdt in het geheim van het geloof waar hij of zij ook zelf door is gegrepen. Het vraagt om voorgangers die bidden en mediteren, die ademen in de liturgie en zich deel weten van het volk van God, die de stem van de Heer hebben gehoord en bereid zijn die stem te volgen. Daarbij worden ze geacht hun kritische verstand te blijven gebruiken en hard te studeren, maar dat verstand mag weer aangestoken worden door een geloof dat inzicht zoekt.

Theologie is interpretatie, maar de veronderstelling is dat er een gapend gat is tussen het voorwerp en onszelf. In dit opzicht is de esthetiek wellicht een beter model dan de strikte wetenschap. Het is de uitstraling van het kunstwerk dat tot reflectie leidt. Er is een gestalte met uitstraling. Die gestalte is het Woord dat vlees is geworden, maar die gestalte heeft uitbreiding gekregen in Schrift en Kerk. Een kunstwerk raakt door een gestalte en door een licht. Theologie kan opgaan in ontleden waardoor de gestalte niet meer wordt gezien. Theologie kan het licht dat uit de Openbaring komt niet meer waarnemen en probeert nu zelf het hermeneutische licht tevoorschijn te toveren. Inwijding in het geheim geeft een andere oriëntatie.

3. De spirituele bronnen van het de theologie

Theologische vorming leeft van bronnen. Het is niet goed dat de devotionele theologie los is geraakt van de academische en omgekeerd. Ik hoop met dit boek een kleine bijdrage te hebben geboden hier wat aan te doen. Het kan concreet betekenen dat het repertoire van te lezen en gelezen boeken wordt uitgebreid. Theologie is fascinerend, maar dan moet de fascinerende theologie wel mee mogen doen. Dat is vaak genoeg een theologie van niet-theologen, en als we de uitbreiding maken naar literatuur, muziek en architectuur, wordt dat meteen duidelijk. Maar ik ben hier niet uitgenodigd voor de onderwijsherziening dus lijkt het me beter om hier nu een punt achter mijn verhaal te zetten.